وکیل پایه یک تصرف عدوانی در شیراز
وب سایت حقوقی دادیار
وکیل در شیراز و مشاور حقوقی
موضوعات حقوقی دارای ظرافت خاصی می باشد و گستره وسیعی از تنوع موضوع، در علم حقوق وجود دارد. که هر کدام از کارشناسان حقوقی و وکلا قادرند در یکی از این موضوعات تخصصی یابند. یکی از دعاوی پر اهمیت و بحث برانگیز در دادگاه‌ها، دعاوی مربوط به مالکیت می باشد. در این بخش از مقاله دادسرا یار به بحث راجع به موضوع تصرف عدوانی خواهیم پرداخت . بسیاری از افراد با اصطلاح تصرف عدوانی مواجه می شوند. اما چه بسا اطلاعاتی در این زمینه ندارند. ما در اینجا سعی کردیم مختصرا به تشریح این موضوع بپردازیم.
مفهوم تصرف عدوانی
هرگاه شخصی ملک دیگری را به زور و اجبار و بدون توافق مالک در اختیار بگیرد، تصرف عدوانی کرده است. در واقع تصرف عدوانی نوعی تصرف است که در آن بدون این که مالک مال غیر منقول رضایت داشته باشد، از سوی شخص دیگری مورد تصرف قرار گرفته است. در مفهوم آن، تصرف عدوانی یعنی مال غیر منقول از تسلط و تصرف مالک آن بدون رضایت و توافق اش خارج شود.
فرض کنید مال غیر منقولی مثل زمین یا خانه داشته باشید و شما مالک این ملک باشید یا مستاجر خانه باشید. اما بعد از یک مدت فرد دیگری این ملک را از تصرف شما درآورد. در این صورت تصرف عدوانی اتفاق افتاده است. در محضر دادگاه تفاوتی ندارد که شخص مالک باشد یا مستاجر، صرفا دادگاه تصرف قبلی را مد نظر قرار می‌دهد. نکته قابل توجه این که تصرف عدوانی تنها در مورد اموال غیرمنقول جاری می شود.
بر طبق ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف تصرف عدوانی چنین آورده شده است که مدعی متصرف قبلی، ادعا کند که شخص دیگری بدون توافق با او، مال غیر منقول را از دسترس و تصرف او خارج نموده و خواهان، درخواست بازگشت تصرف خودش نسبت به مال مورد درخواست را داشته باشد. این دعوا دعوای تصرف عدوانی خواهد بود. تعریفی که در ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی از تصرف عدوانی ارائه شده است، تنها اموال غیر منقول را شامل می شود. پس اگر شخصی، به شکل عدوانی، مال منقولی، مثل اتومبیل دیگری را تصرف کند، در دایره شمول ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی واقع نخواهد شد.
شروط لازم جهت اقامه دعوای تصرف عدوانی
برای این که بتوان دعوای تصرف عدوانی را در دادگاه اقامه کرد، سه شرط لازم می باشد:
1- خواهان قبلاً در ملک مورد نزاع تصرف داشته باشد. یعنی ملک مورد منازعه قبلاً در تصرف خواهان بوده باشد.
2- ضمیمه‌ی ملک مورد دعوا در تصرف خوانده یعنی اکنون ملک در تصرف شخص خوانده قرار گرفته باشد.
تصرف شخص خوانده به شکل عدوانی با زور و اجبار باشد بدون این که خواهان رضایت و توافق داشته و بدون حکم مرجع صالح انجام شده باشد.
نکته‌ای که در این جا باید مورد توجه قرار داد، این است که اگر شخصی دعوای راجع به اصل مالکیت در مورد ملک مورد منازعه را به دادگاه تسلیم کند و بعد از طرح این دعوا، دعوای تصرف عدوانی را در دادگاه اقامه نماید. قراری مبنی بر عدم استماع دعوا های دوم از سوی دادگاه صادر می شود.
تفاوت تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی
برای هر کدام از این دسته از تصرفات عدوانی، قانونگذار شرایطی را در نظر گرفته است. با توجه به این که اگر فردی یکی از انواع تصرف عدوانی را با عنوان حقوقی یا کیفری در دادگاه اقامه نمود، دیگر قادر نمی باشد که عنوان آن را تغییر دهد.
وقتی مالی که مورد تصرف خوانده قرار گرفته است، متعلق به فرد دیگری باشد و متصرف با آگاهی از این موضوع که مال متعلق به دیگری است، آن را تصرف کرده باشد. چنان چه این جرم اثبات شود، فرد متصرف عدوانی از یک ماه تا یک سال محکوم به حبس خواهد شد. این شکل از تصرف مربوط به اموال غیرمنقول می باشد. البته در تصرف عدوانی کیفری، فرد حتماً باید مالکیت مال غیرمنقول را به اثبات برساند.
بین تصرف عدوانی حقوقی و تصرف عدوانی کیفری تفاوت های وجود دارد که در ذیل به آنها اشاره می کنیم:
احراز مالکیت پیشین مال در تصرف عدوانی حقوقی ضرورتی ندارد اما بر اساس ماده ۶۹۰ قانون این موضوع باید در تصرف عدوانی کیفری احراز شود.
-یکی از مسائل پر اهمیت در تصرف عدوانی، رکن روانی آن می باشد. یعنی برای دادگاه باید احراز شود که آیا متصرف به این موضوع آگاه بوده است که مال متعلق به شخص دیگری است یا نه و یکی از تفاوت های میان تصرف عدوانی حقوقی و تصرف عدوانی کیفری در همین موضوع می باشد.
وقتی تصرف عدوانی حقوقی را فرد بخواهد در محضر دادگاه اقامه کند با ارائه دادخواست حقوقی قابل طرح می باشد. اما برای این که دعوای تصرف عدوانی کیفری در دادگاه مطرح شود نیازی به تقدیم دادخواست حقوقی نمی باشد و طرح شکایت کیفری برای تغیب جزایی متهم و صدور حکم رفع تصرف کفایت می کند.
به طور کلی دعوای تصرف عدوانی در اصل دعوای حقوقی می باشد. اما می توان آن را به شکل کیفری نیز مورد تعقیب قرارداد. در دعوای حقوقی، تصرف عدوانی لزوما نباید به دادگاه مراجعه نمود و نیازی به اثبات مالکیت خواهان نمی باشد اما اگر قرار است دعوای تصرف عدوانی به شکل کیفری اقامه شود باید مالکیت خواهان ثابت شود.
شرایط دعوای تصرف عدوانی حقوقی
بر اساس ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی دادگاهی است که ملک در حوزه آن واقع شده است و لزومی ندارد که حتما خوانده در آن محل اقامت داشته باشد. دعوای تصرف عدوانی باید در دادگاه عمومی مکانی که مال غیر منقول در آن قرار گرفته است، مطرح شود. برای طرح دعوا و رسیدگی به آن، دعوای عدوانی باید شرایطی داشته باشد که در ذیل به آن می پردازیم:
1- پیشینه تصرف خواهان
یکی از اساسی ترین موضوعاتی که در هنگام طرح دعوای حقوقی تصرف عدوانی باید در نظر داشت این است که شخصی که شکایت از تصرف عدوانی دارد باید حتما و الزاماً قبلاً از مال مورد شکایت استفاده کرده باشد. مثلاً چنان چه مورد شکایت یک خانه مسکونی باشد، فرد شاکی باید مدت زمانی را در آن سکونت کرده باشد و این موضوع، مورد پذیرش و تصویب اطرافیان قرار گرفته باشد.
در واقع باید برای دادگاه ثابت شود که اموال غیر منقول، متعلق به شخص خواهان می باشد و ارتباط میان مال غیرمنقول و متصرف ارتباطی مستمر باشد. تا بتوان عنوان پیشینه و سابقه تصرف را برآن داد و تشخیص این مدت به نظر عرف بستگی دارد.
2- عدم پیشینه تصرف خوانده
از موضوعاتی که همواره باعث پیچیدگی پرونده تصرف عدوانی می شود، این است که قاضی صرفاً زمانی می تواند رای به تصرف عدوانی دهد که بعد از شخص خواهان، خوانده در ملک غیر منقول تصرف کرده باشد و الا قاضی قادر به صدور حکم نسبت به خوانده نخواهد بود. در واقع رای رفع تصرف نسبت به شخصی قابلیت صدور خواهد داشت که تصرف او لاحق بر تصرف شخص خواهان واقع شده باشد.
پس خوانده قبلاً هیچ نوع تصرفی در مال مورد منازعه نباید داشته باشد وگرنه که خود شخص خوانده با داشتن پیشینه تصرف در جایگاه خواهان قرار می گیرد و صدور رای نسبت به کسی که متصرف سابق است وجه ی قانونی نخواهد داشت.
3- عدوانی بودن تصرف
ظاهرا این موضوع بسیار ساده به نظر می آید. اما همواره به دادخواست تصرف عدوانی زمانی رسیدگی می‌شود که تصرف به صورت عدوانی یعنی با زور و خلاف میل متصرف سابق باشد و با او توافقی در این زمینه به عمل نیامده باشد. پس تصرف باید بدون رضای متصرف قبلی رخ داده باشد. این نکته هم قابل ذکر است که در قانون به این موضوع به طور سریع اشاره ای نشده است اما با توجه به واژه عدوانی می توان دریافت که بسیار واضح و روشن است که مال باید عدوانی باشد تا بتوان دعوای تصرف عدوانی را نسبت به آن مطرح نمود.
غیر منقول بودن مال
در واقع نخستین و اساسی ترین شرط رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی این است که مال از دسته اموال غیرمنقول باشد. پس طرح و اقامه دعوای تصرف عدوانی راجع به یک اتومبیلی که در تصرف دیگری به زور و اجبار قرار گرفته است ، وجه ی قانونی ندارد. با توجه به ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای تصرف راجع به اموال غیر منقول و بر اساس ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی قابل استماع نمی باشد.
دعوای تصرف عدوانی کیفری
با توجه به ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، هر شخصی که از طریق صحنه سازی، مثل دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، پی کنی، نهر کشی، کرت بندی، حفر چاه و زراعت و مانند آن به فراهم کردن آثار تصرف در زمین های زراعی شامل جنگلها و مراتع ملی شده کشت شده یا در آیش زراعی و باغ ها قلستان ها کوهستان ها منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی و تاسیسات کشاورزی و دام داری و دام پروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بقیه ی زمین ها و املاک متعلق به دولت یا سازمان های وابسته به دولت یا شهرداری ها یا اوقاف و نیز در زمین ها و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که جهت مصرف عام المنفعه می باشد
یا اشخاص حقیقی یا حقوقی با هدف تصرف یا صاحب منفرد و صاحب حق معرفی کردن خود یا دیگری مبادرت کند یا بدون اذن سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع صلاحیت دار دیگر اقدام به عملیاتی کند که سبب از بین رفتن محیط زیست و منابع طبیعی شود یا تجاوز ،مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور کند به مجازات از یک ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
تصرف عدوانی و تفاوت آن با خلع ید
عموما افراد، دعوای تصرف عدوانی را با دعوای خلع ید اشتباه می کند. این دو دعوا ظاهراً مشابه اند. اما در حوزه حقوقی میان آن ها تفاوت هایی وجود دارد. وقتی دادخواست حقوقی در مورد هر یک از این دعاوی در دادگاه ارائه می‌شود. باید در متن دادخواست هر کدام از این دعاوی از الفاظ و عبارات درستی استفاده شود. چون در غیر این صورت امکان دارد که هر کدام از این دعاوی به سبب اشتباهاتی که در مفاد دادخواست آن ها وجود دارد، رد شوند.
– مهم ترین تفاوت، میان دعوای تصرف عدوانی و خلع ید را وکیل خلع ید در اصفهان این گونه میگوید که مربوط به غیر منقول بودن اموال در تصرف عدوانی می باشد. اما دعوای خلع ید هم اموال منقول هم غیرمنقول را در بر می گیرد.
-تفاوت دیگر این که در دعوای خلع ید، الزاماً باید رای نهایی و قطعی صادر شود و بعد از آن اجراییه صادر شود. اما در دعوای تصرف عدوانی به محض صدور رای، اجرا می شود و نیازی به صدور اجراییه نمی باشد و درخواست تجدید نظر مانع از اجرای آن نخواهد بود.
– بر اساس ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، دعاوی حقوقی عموما خارج از نوبت هم قابلیت رسیدگی را دارند اما در مورد دعوای خلوت این امکان وجود ندارد.
– در دعوای خلع ید، مالک ،حتماً باید سند مالکیت ارائه کند تا مالکیت خود را نسبت به اموال غیرمنقول ثابت نماید. در واقع سندی که در دادگاه ارائه می‌کند قطعیت مالکیت او را احراز می‌نماید اما در دعوای تصرف عدوانی مالک تصرف خود را باید ثابت کند.
– در دعوای تصرف عدوانی آن چه مورد بحث است تصرف دوباره مال غیر منقول می باشد که باید نسبت به این تصرف مجدد رسیدگی شود اما در دعوای خلع ید مالکیت یا عدم مالکیت فرد مورد بحث است.
– دعوای تصرف عدوانی از جمله دعاوی غیر مالی می باشد و هزینه دادرسی آن برابر با دعاوی غیر مالی است اما در دعوای خلع ید با توجه به قیمت ملک مورد منازعه، هزینه دادرسی مشخص می گردد.
-از نظر عده‌ای از حقوق دانان هر دو دعوای خلع ید و تصرف عدوانی دارای ماهیت یکسانی هستند. اما در واقع با هم فرق دارند. در دعوای خلع ید، فرد شاکی عین و منفعت مال را هم زمان منقول و غیرمنقول، دنبال می کند اما در دعوای تصرف عدوانی موضوع تنها به مال غیر منقول مربوط می شود.
– نکته ای که در مورد سند مالکیت باید اشاره نمود این که در دعوای تصرف عدوانی سند مالکیت نشان دهنده پیشینه تصرف شاکی می باشد. اما در دعوای خلع ید وقتی سند مالکیت به دادگاه تقدیم می‌شود، نشان از قطعیت مالکیت شخص خواهان می باشد. پس منشاء دعوای خلع ید مالکیت خواهان است اما منشأ دعوای تصرف عدوانی پیشینه تصرف خواهان می باشد.
– به عنوان آخرین تفاوت که قبلاً هم اشاره جزئی به آن داشتیم در دعوای خلع ید لزوما باید حکم قطعی باشد اما در مورد دعوای تصرف عدوانی اجرای حکم بدوی، بی آن که به قطعیت برسد، میسر می باشد.