تمکین چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی تمکبن چیست؟ و شرایط تمکبن پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم تمکین

با توجه به این که دوام و پایداری زندگی مشترک وابسته به قانون نبوده بلکه به اخلاق احتیاج دارد. باید بگویم یکی از وجوه اخلاقی خانواده اطاعت و تمکین می باشد. وقتی صحبت از تمکین می‌شود در مفهوم عرفی آن چه به ذهن می رسد، فرمانبرداری و اطاعت زن از خواسته های همسرش می باشد.

مفهوم تمکین عام

تمکین در مفهوم عام یعنی زن تکالیف خود را در مقابل مرد انجام داده و از وی در حد و حدود عرف و قانون فرمانبری کند و البته که سرپرستی شوهر را در خانواده قبول نماید.، بنابراین اگر مردی از زنش خواسته های نامشروع یا غیر عرفی داشته باشد زن تکلیفی به اطاعت از او نخواهد داشت.

مثلاً اگر مرد از زن خود بخواهد که همه دارایی خودش را به اسم مرد کند و زن توافقی به این عمل نداشته باشد، توقع متعارف نخواهد بود. در زمینه رفت و آمد زن لازم به ذکر است که اگر مرد بر خلاف عرف از خروج زن از منزل و بازدید از اقوام و دوستان خودداری کند رفتارش متعارف نمی باشد. بنابراین زن به منظور رفتن به خانه پدر و مادر یا فرزندان خودش به اذن شوهر نیاز دارد. در رفت و آمد با اشخاص دیگر هم این موضوع جاری می باشد

مفهوم تمکین خاص

در قانون مدنی تمکین در معنای خاص آن در ماده ۱۰۸۵ ج تعریف شده است و از آن با عنوان وظایف زن در مقابل شوهر یاد کرده است.  حتی در این ماده چنین می خوانیم که زن این قدرت را دارد که تا مهریه به او پرداخت نشده است، از انجام تکالیفی که در برابر شوهرش دارد خودداری کند منوط به این که مهریه او حال باشد و این خود داری حق نفقه را از بین نخواهد برد. برای این که فهم بهتر و روشنتری از تمکین داشته باشیم، باید مفهوم نشوز را که در برابر تمکین بیان می‌شود را شرح دهیم.

مفهوم عدم تمکین

چنان چه زنی از شوهرش اطاعت نکند در حوزه حقوقی با اصطلاح ناشره شناخته می‌شود. مرد این امکان را می یابد که در این حالت به مرجع قضایی یا دادگاه رجوع کرده و زن را به تمکین ملزم نماید. بنابر این زن این امکان را ندارد که در مدت زمانی که چنین نمی‌نمایند انتظار داشته باشد که مرد حق او را به عنوان نفقه بپردازد. به بیان دیگر اگر زن بدون هیچ عذر شرعی از اعمال تکالیف و وظایف خود در رابطه زوجیت خودداری کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. پس اگر زن به جهت عدم فرمانبری از تقاضا های مشروع شوهر خود عذر موجه و دلیل قانونی داشته باشد، مستحق نفقه می باشد.

مثلاً فرض کنید زن به علت خطری که از سوی شوهر به او آسیب میرساند مثل ناراحتی های روحی و اعصاب مرد از خانه ماندن خودداری کند در این حالت می‌توان گفت که زن مستحق نفقه نیست. چون دلیل موجه و شرعی برای ترک خانه می باشد.

در مقابل این امکان وجود دارد که مرد هم ناشز باشد و به وظایف خود عمل نکند. در این شرایط زن قادر است به دادگاه مراجعه کرده و همچین شوهر خود را جهت انجام تکالیف قانونی و شرعی خود بخواهد. وقتی مرد ناشز محسوب می شود در واقع باید گفت او مردی بدرفتار و دارای سوء معاشرت است و این امکان وجود دارد که از مصادیق عسر و حرج او باشد و بر اساس قانون زن قادر است با سپری کردن مراحل قانونی خودش دادخواست طلاق بدهد.

 ترک منزل زوج در حالت ترس:

در ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی می‌خوانیم چنان چه بودن زن با شوهر در یک خانه باعث آسیب بدنی و مالی یا سلب آبروی زوجه شود زن  این امکان را می یابد که خانه‌ای دیگر برای خود انتخاب کند و اگر بتواند شک در مورد آسیب‌های احتمالی را ثابت کند، مرجع قضایی برای بازگشت به منزل زوج اذن نمی دهد و تا زمانی که زن  نسبت به برگشت به منزل مرد عذر و دلیل موجه قانونی دارد مستحق نفقه خواهد بود.

اگر بخواهیم ساده تر توضیح دهیم باید بگوییم چنان چه در کنار هم قرار گرفتن زن با شوهر در یک خانه باعث به وجود آمدن ترس و بیمی  شود که در نتیجه ی آن ضرر جسمی مادی یا  سلب آبرو برای زن به همراه بیاورد. زن خودش این امکان را می یابد که خانه‌ای مستقلاً آماده کرده و اگر ثابت شود که آسیب عقلانی به او تحمیل می شود که قابل تحمل نمی باشد. مرجع قضایی رای به بازگشت زن به خانه مرد را نمی دهد و تا زمانی که زن نسبت به برگشت به خانه زوج نگران و معذور است مستحق دریافت نفقه خواهد بود.

ضرورت زن به تمکین:

چنان چه زوجه تمکین نکند مرد این امکان را دارد که در مراجع قضایی خانواده دادخواستی تحت عنوان الزام به تمکین را در دادگاه محل سکونت زن یا اقامت گاه قانونی او ثبت نماید. در مورد این دعوا باید بگوییم مثل بقیه دعوا های حقوقی و کیفری مرد این امکان را دارد که ابتدا درخواست خود را به وسیله اظهار نامه‌ای از زوجه تقاضا کند و چنان چه زن تمکین نکند، ناشزه خواهد بود.

 آثار عدم اجرای رای دادگاه در مورد تمکین:

پس از آن که دادگاه رای قطعی بر تمکین زوجه را صادر نمود اگر زن از این رای امتناع ورزد و همچنان تمکین نکند مردمان که قادر است به شکل قانونی نفقه زن را زائل نماید در عین حال می تواند از نکاح مجدد را از دادگاه دریافت نماید.

ضمانت اجرایی وظایف مرد:

وظایف زوج بر دو نوع می باشد : یکی از تکالیف و وظایف زوج  انفاق می باشد  که اگر به زن نفقه پرداخت نشود این حق را دارد که به مرجع قضایی رجوع کرده اقامه دعوا کند و الزام شوهر به پرداخت نفقه را درخواست نماید. و اگر شوهر ملزم به پرداخت نفقه نشود یا ناتوان از پرداخت آن باشد، زن این امکان را می یابد  که بر اساس قانون مدنی از مرد طلاق بگیرد و دادگاه بعد از احراز این موضوع حق طلاق را به او خواهد داد. اما تکلیف دیگر مرد که با تکالیف زن هم ممکن است مشترک باشد، حسن معاشرت، تقویت بنیان خانواده و نزدیکی می باشد که اگر از این وظایف خودداری نماید. زن قادر است بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی مرد را اجبار به طلاق نماید.

ضمانت اجرایی وظایف زوجه:

چنان چه زن تمکین نکرده و  وظایفی که بر اثر رابطه زوجیت بر دوش او قرار می گیرد انجام ندهد، ناشزه خواهد بود. در حوزه اصطلاحات فقهی هم نشوز به معنای انجام ندادن تکالیف ناشی از زناشویی از سوی زن یا مرد می باشد. وقتی زن تمکین نمی کند نمادی از سختی این نکاح وتزلزل و وحدت میان زن و شوهر می باشد و چنان چه ادامه پیدا کند، تنها طلاق درمان این امر می باشد.

قانون مدنی در ماده ۱۱۰۸ خود اعلام داشته که اگر زن بدون عذر موجه و مشروع از انجام وظایف خود خودداری کند نفقه او از بین خواهد رفت و از این حق محروم می شود. از آن جایی که قانون مدنی ما اجازه طلاق را به طور مطلق به زوج منتقل نموده است. بنابراین هر کاری که شوهر قادر نباشد زوجه را با پند و اندرز و ترک نفقه در مورد نشوز به انجام تکالیف زناشویی وادار کند. برای این که از این موضوع رها شود و آن را حل و فصل کند این امکان و حق را دارد که زن را طلاق دهد.

بنابراین مرد می تواند نزد مرجع قضایی دادخواست نشوز زن را اقامه کرده و تقاضای طلاق نماید. بنابر این اول او را از پرداخت نفقه محروم می‌کند اگر جوابگو نبود سپس از حق طلاق خود در این مسیر استفاده می نماید. در ماده ۱۰۵ قانون تعزیرات چنان نوشته شده است که اگر کسی با وجود داشتن توانایی مالی نفقه زن خودش را پرداخت نکند و چنان چه زن تمکین کند از پرداخت نفقه خودداری نماید، دادگاه این امکان را دارد که او را به شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم نماید.

دکتر کاتوزیان در مورد ضمانت اجرای تکلیف زن چنین بیان داشته است که تکلیف زن و وظایف او ضمانت اجرای موثر این دارد و منوط به حسن نیت و اخلاق همسر می باشد وقتی زنی از مرد خود فرمانبری نداشته باشد حقی بر نفقه نخواهد داشت. مرد هم قادر است او را با اجازه دادگاه طلاق بدهد اما با نیروی پلیس و دادگاه این امکان وجود ندارد که زوجه را به حسن رفتار و فرمانبری از مرد مجبور کرد.

به همین دلیل باید پذیرفت که قدرت ناشی از ریاست مرد فقط در خانواده‌ای برقرار است که صداقت و حسن نیت در آن حکم فرما باشد نه قانون. سال‌ها است که مراجع قضایی حکم الزام به تمکین را صادر می نمایند اما قادر نیستند آن را مثل بقیه آرا  به موقع اجرا در بیاورند. چون نمی توان  زن را  با پلیس و پاسبان و غیره به اطاعت از زوج خود یا همبستر شدن با او وادار نمود.

در این مورد تنها کاری که یک مرجع قضایی بتواند انجام دهد که در طی یک پرونده الزام به تمکین حاصل می شود این است که مامور اجرا زن را با اکراه و اجبار به خانه ی مرد برگرداند.  سوال این که آیا با این روش می‌توان زن را در خانه حبس کرد؟ آیا اگر زن باز هم خانه شوهر را ترک کند این امکان وجود دارد که دوباره او را تحت زور و اجبار به منزل زوج برگرداند؟ بنابراین باید گفت که دعوای تمکین  خیلی اثربخش نمی‌باشد و تنها  نتیجه موثر حقوقی آن  سلب نفقه و محروم کردن او از این حق است.