اعسار چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی اعسار چیست؟ و شرایط اعسار پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم دعوای اعسار

درست است که می توان دعوای اعسار را مستقلا طرح کرد اما ذاتا دعوای مستقلی نیست. در واقع برای عدم پرداخت هزینه های دادرسی این دعوا مطرح می شود.

همواره باید خواسته ی مستقلی مطرح شود یا مشخصات پرونده دیگری در میان باشد تا دادخواست اعسار در لابه لای آن طرح شود.بنابراین کسی نمی تواند قبل از آن که محکوم شود اعسار از پرداخت آن را مطرح کند.پس دعوای اعسار همواره در کنار دعوای اصلی طرح می شود اما از طرف دیگر در صورتی به دعوای اصلی رسیدگی می شود که رای نهایی نسبت به اعسار صادر شده باشد.

حال این سوال مطرح می شود که آیا دادگاه می تواند همزمان به دو دعوای اعسار و دعوای اصلی رسیدگی کند یا خیر؟ جواب منفی است چون اگر در مواردی دادخواست اعسار به دلیل عدم توانایی در پرداخت هزینه دادرسی مطرح شده باشد خب قطعا دادخواستی که هزینه دادرسی آن پرداخت نشود در جریان رسیدگی قرار نمی گیرد حال در شرایطی که دادخواستی در مقابل اعسار دعوای اصلی طرح شود ابتدا باید حکم قطعی پرداخت دعوای اصلی  صادر شود تا بعد امکان صدور حکم در دعوای اعسار باشد.

بنابراین نتیجه می گیریم طرح کردن و اقامه دعوای اعسار یا وجود دعوایی همراه دعوای اعسار است یا وجود دعوایی در جریان رسیدگی یا دعوایی است که رسیدگی به آن به پایان و مرحله اجرا رسیده باشد اما تاکید بر این است که در هر شرایط رسیدگی به دعوای خواهانی که همزمان اقامه اعسار شده باشد مستلزم صدور حکم قطعی راجع به اعسار است.

شرایط معسر

1خواهان اعسار تاجر نباشد:

ابتدا به تعریف تاجر می پردازیم . با توجه به قانون تجارت تاجر کسی است که شغل معمول خود را تجارت قرار دهد و چنان چه در متن صریح ماده 512 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است شخص تاجر نمی تواند اقامه دعوای اعسار کند. بنابراین اگر تاجری توانایی پرداخت هزینه دادرسی خود را نداشته باشد نمی تواند اقامه دعوای اعسار کند بلکه باید اعلام ورشکستگی نماید.

2مدعی اعسار باید شخص حقیقی باشد:

در متن قانون آیین دادرسی مدنی صریحا از کلمه ی کسی استفاده شده است و همین نشان می دهد که فقط شخص حقیقی می تواند اقامه دعوای اعسار کند و شخص حقوقی نمی تواند  مدعی اعسار باشد البته بازهم باید توجه داشت که شخص حقیقی به شرطی می تواند طرح دعوای اعسار کند که تاجر نباشد.

دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اعسار:

کسی که دادخواست اعسار می دهد یا باید  آن را به دادگاهی تقدیم کند که دعوای اصلی در آن مطرح است یا دادگاه صالحی که رسیدگی به دعوای اصلی را به عهده دارد اما تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی در مورد دعوای اعسار از هزینه دادرسی دادگاه صالح همان دادگاه نخستین صادر کننده حکم می باشد.

آثار حکم اعسار

وقتی حکم اعسار صادر می شود، آثاری را برای ذینفع آن خواهد داشت:

1-وقتی حکم اعسار در مرحله نخست دادرسی در مورد هزینه دادرسی صادر شد در مرحله تجدید نظر هم اثر خواهد داشت.

2-کسی که دعوای اعسار را اقامه می کند کانون وکلا باید به معسر وکیلی معرفی کند و وقتی حکم اعسار برای معسر صادر شد معسر می تواند در همه مراحل دادرسی از این وکیل بهره مند شود این همان وکیلی است که در حوزه حقوق از او به عنوان وکیل معاضدتی یاد می شود.

روش های اثبات اعسار

همواره اصل بر تمکن شخص است بنابراین شخصی که اقامه اعسار می کند به عنوان یک مدعی است و باید اعسار خود را اثبات کند. بنابراین طرح دعوای اعسار صرفا برای اثبات آن کافی نیست و حتما معسر باید با دلایل کافی ثابت کند که ناتوانی مالی دارد که عموما بهترین راه برای اثبات  این موضوع شهادت شهود است. در استشهادیه ای که معسر باید آماده نماید حتما باید حداقل شهادت دو نفر نگاشته شود  به علاوه مشخصات شغل وسیله امرار و معاش مدعی اعسار  و عدم تمکن وی برای پرداخت موضوع اعسار و اطلاعات و مشخصات دقیق و نشانی شهود  که باید به دادخواست اعسار پیوست شود.

اقسام هزینه دادرسی:

– هزینه برگ دادخواست که هر کدام ۱۰ هزار ریال است و در مقابل  پرداخت آن به مراجعه کننده این هزینه دریافت می شود.

– هزینه دادخواست که برای هر دادخواست با چشم پوشی از تعداد نسخه ها و صفحه ها و نوع دعوا و اصحاب آن ، چه دادخواست نخستین باشد یا شکایت از رای باشد یا واخواهی یا تجدید نظر و فرجام خواهی و اعاده دادرسی و اعتراض شخص ثالث باشد، ۵۰ هزار ریال است که باید به شکل تمبر به دادخواست الصاق شده و باطل گردد.

– هزینه تطابق برگه ها با اصل آن ها که اصولا در دفتر دادگاه ، دیوان عدالت اداری و بقیه مراجع قضایی در هر مورد برای هر بند ۵ هزار ریال در نظر گرفته شده است. که باید به شکل تمبر بر روی آن ها الصاق و باطل گردد. هزینه گواهی صادر شده از دفاتر همه مراجع مزبور مثل گواهی تقدیم دادخواست ۲ هزار ریال می‌باشد.

– هزینه دادرسی به مفهوم ویژه آن: که هزینه احکام و قرارها بوده البته با توجه به این که دعوا مالی یا غیرمالی می باشد، نحوه حساب آن هم فرق می‌کند.  که در زیر مختصراً به آن می پردازیم:

مخارج دادرسی دعاوی مالی و غیرمالی:

در دعواهای غیر مالی  خواه دعوا در مرحله نخست یا شکایت از رای باشد، بر اساس بند ۱۳ ماده ۳ قانون مذکور در همه مراجع قضایی با توجه به نوع دعوا از ۲۰۰ هزار ریال تا یک میلیون ریال متغیر می باشد.

هزینه دعوای در مرحله  بدوی:

با توجه به خواسته به طوری که در دادخواست قیمت‌گذاری یا تعیین شده دریافت می‌شود. جز در مورد دعوی خلع ید از اموال غیر منقول و بقیه دعاوی راجع به اموال غیر منقول که بدون در نظر گرفتن به قیمت گذاری و خواسته در دادخواست هزینه دادرسی بر پایه ارزش معاملاتی ملک در منطقه مربوطه محاسبه شده و باید پرداخت شود.

در دعاوی مالی در مرحله بدوی اگر خواسته تا مبلغ ۱۰ میلیون ریال تعیین یا قیمت گذاری شده باشد دو درصد ارزش آن و نسبت به مازاد ۱۰ میلیون ریال ۱۰۰ درصد باید مورد محاسبه قرار گرفته و دریافت شود.

در مرحله واخواهی و تجدیدنظر از حکم:

در این مرحله هزینه دادرسی نسبت به ارزش محکوم به محاسبه می‌شود و نرخ آن در واخواهی ۳ درصد و در تجدید نظر خواهی چهار درصد تعیین شده است

در مرحله فرجام خواهی و اعاده دادرسی و اعتراض ثالث نسبت به حکم:

در مرحله اعاده دادرسی و اعتراض ثالث اگر نرخ محکوم‌به تا مبلغ ۱۰ میلیون ریال باشد هزینه دادرسی سه درصد نسبت به مازاد ۱۰ میلیون ریال ۴ درصد تعیین می‌شود که باید پرداخت شود اما در مورد فرجام خواهی ۵% می باشد.

در مرحله دادرسی شکایت نسبت به قرار:

به طور کلی تجدید نظر فرجام خواهی و اعتراض نسبت به قرارهایی که از سوی دادگاه صادر می‌شود چه مرجع آن دادگاه بدوی یا تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور باشد در همه این دعاوی به شکل مقطوع ۲۰۰ هزار ریال می باشد.

مقررات پرداخت هزینه دادرسی

با توجه به این که خدمات عمومی مثل آموزش و پرورش و برقراری امنیت و غیره در ایران رایگان و مجانی می باشد و هزینه مستقیمی را برای افرادی که از این خدمات بهره می‌برند در بر ندارد، دادخواهی و احراز حق اصولاً نیازمند پرداخت هزینه می باشد.

بر اساس بند ۱ ماده ۵۳ قانون آیین دادرسی مدنی  این هزینه را خواهان باید پرداخت کند. اما اگر در دعوا پیروز شد بر اساس رای دادگاه و به درخواست خواهان هزینه اعسار خوانده مسترد می‌شود. پس خواهان اصولاً باید هزینه دادرسی را بر اساس قانون بپردازد. اگر پرداخت نکند دادخواست، توقیف می شود که در این حالت دفتر دادگاه باید به‌عنوان رفع نقص اخطاری را به خواهان بدهد و میزان هزینه دادرسی را که خواهان باید در زمان قانونی پرداخت کند تعیین نماید.

اعتبار حکم اعسار

 حکم اعسار محدود به یک دعوا می باشد

طرف دعوای اعسار خود طرف دعوا می باشد و اصولا خوانده دعوای اعسار در مقام دفاع از آن قرار نمی گیرد در بسیاری از مواقع برای خوانده دعوای اعسار دعوای اصلی اهمیت دارد  و دعوای اعسار حائز اهمیت نمی باشد.

از آن جایی که ممکن است بین طرفین دعوا تبانی انجام شود، به همین دلیل در ماده ۵۰۸ آیین دادرسی مدنی به صراحت این موضوع بیان شده که معافیت از هزینه دادرسی برای هر یک از طرفین دعوا مستقلاً باید دریافت شود. پس حکم اعسار تنها در مورد یک دعوا در همه مراحل رسیدگی مربوط به آن دعوا جاری می باشد. اما این نکته را باید در نظر گرفت که یک استثنا بر این قاعده وارد است و آن این موضوع است که اگر دعاوی متفاوتی و مختلفی مطرح گردد و طرف دعوا فقط یک نفر باشد حکم به اعسار در مورد یکی از دعاوی، در مورد بقیه دعاوی هم قابل سرایت می باشد.

حکم اعسار تا زمانی که شخص مدعی اعسار زنده است اثر دارد و دارای اعتبار است

اگر شخص معسر بمیرد ورثه او قادر نیستند از حکم اعسار مورث بهره ببرند. هرچند که ورثه نایب مورث هستند. و اصولاً باید بتوانند از حکم اعسار او استفاده کنند. اما با توجه به قانون با اعلام فوت معسر، دادرسی تا زمان تعیین جانشین طرف دعوا متوقف می شود. هنگامی که ورثه به مرجع قضایی معرفی شوند، دوباره دعوا به جریان می‌افتد و این بار هزینه دادرسی از ورثه دریافت می گردد. جز در موردی که ورثه هم حکم اعسار خود را در دادگاه ثابت کنند.

در این مورد در ماده ۵۱۰ قانون آیین دادرسی چنین گفته می‌شود که چنان چه شخص مدعی اعسار فوت کند، ورثه او این امکان را ندارند که از حکم اعسار هزینه دادرسی وی استفاده نمایند. ولی فوت در هر یک از مراحل دادرسی، خواه مرحله بدوی، خواه تجدیدنظر و خواه فرجام خواهی مانعی برای جریان دادرسی در آن مرحله نخواهد بود و هزینه دادرسی از ورثه دریافت می شود. جز در موردی که ورثه هم دادخواست اعسار داده و معسر بودن خود را ثابت نماید.