خیار عیب چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی خیار عیب چیست؟ و شرایط خیار عیب پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه خیار عیب

خیار یا خیار فسخ در اصطلاح حقوقی در حقیقت به مفهوم حق بر هم زدن یک طرفه عقد می باشد. در قانون مدنی انواع خیارات فسخ ذکر شده است و موارد کاربرد آن هم صراحتاً تعیین شده است. همان طور که در ماده ۳۹۶ قانون مدنی خیارات از جمله خیار مجلس و حیوان و شرط و تاخیر ثمن و رویت و تخلف وصف و غبن و عیب و تدلیس و تبعض صفقه و تخلف شرط و تفلیس و تعذر تسلیم برشمرده شده است.

البته خیار مجلس و حیوان و تاخیر ثمن مخصوص بیع می باشد و سایر خیارات از مقررات عمومی راجع به قراردادها است . پس با این شرح ۱۲ شکل خیار فسخ در قانون و فقه در نظر گرفته شده است و هر کدام از آن ها شرایط ویژه خود را دارند. اما آن چه در این مبحث به آن پرداخته شده است خیار عیب می باشد.

مفهوم خیار عیب

گاهی مردم جنسی یا کالایی را خریداری می‌کنند و بعد از خرید کالا متوجه می‌شوند که در آن عیب و نقصی وجود دارد. در این حالت قانون گذار و حتی شرع مقدس این اختیار را برای خریدار پیش‌بینی کرده است که با رجوع به فروشنده جنس و کالای معیوب را مسترد گردانیده و پولی را که پرداخت کرده پس بگیرد. این تعریف خیار عیب محسوب می شود. خیار عیب امکان فسخ معامله را برای خریدار به دلیل جاری بودن نقص و عیبی در کالای مورد معامله وجود دارد، ایجاد می کند.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت آن است که در بحث خیار عیب تنوع و شرایط خیار عیب حائز اهمیت است و با توجه به این موضوع قانونگذار تاکید نموده است که تشخیص خیار عیب با در نظر گرفتن عرف و قواعد و مقررات عمومی انجام گرفته و با توجه به همین داستان خیار عیب در زمان ها و مکان های متفاوت به شکل مختلفی تعیین می شود. در ماده ۴۲۶ قانون مدنی هم مقرر شده است که تشخیص عیب بر اساس عرف و عادت انجام می شود. پس امکان دارد که با توجه به زمان و مکان های مختلف فرق کند.

شرایط قانونی خیار عیب

به منظور مهیا شدن اختیار فسخ قرارداد و برهم زدن معامله با توجه به خیار عیب باید دو شرط اصلی در کالا و معامله وجود داشته باشد:

-مقصود از این عبارت آن است که مشتری یا خریدار در هنگام خرید کالای مورد معامله اطلاعات و دانش کافی راجع به وجود عیبی که در کالا است، نداشته باشد و این موضوع گاهی به سبب استتار و اختفا عیب است و گاهی هم ممکن است ظاهراً مشخص باشد اما مشتری در مورد آن شناخت و آگاهی کافی نداشته باشد و به بیان دیگر مشتری نسبت به عیب موجود در کالای مورد معامله آگاه نشود. در این حالت مشتری از اختیار فسخ بر اساس خیار عیب بهره مند خواهد بود و قادر است معامله را بر هم زده و پولش را پس بگیرد.

-شرط دوم وجود عیب در جنس مورد معامله، در هنگام معامله است. بنابراین عیبی که در کل وجود دارد باید در هنگام معامله در کالا برقرار باشد و بعد از خریده شدن کالا ایجاد نشود به بیان آسانتر در برخی از موضوعات پس از آن که معامله خاتمه یافت، خریدار به علت قصور یا هر سبب دیگری ممکن است نقصی را به کالا وارد کند .در این صورت خریدار این امکان را نخواهد داشت که از خیار عیب به منظور فسخ معامله بهره ببرد.

از جمله نکات دیگری که باید در مورد خیار عیب به آن اشاره کرد این است که برای خریدار میسر است که بعد از تحقق شروط خیار عیب معامله را قبول کند و ما به التفاوت کالای دارای عیب با کالای سالم را از فروشنده دریافت نماید. در حقیقت با این عمل خریدار بهای کمتری به خاطر عیبی که در کالا وجود دارد پرداخت می کند.  به ما به التفاوت کالای معیوب و کالای سالم که خریدار دریافت می‌کند ارش عیب اطلاق می شود.

مفهوم ارش از لحاظ قانونی و فقهی

منظور از ارش از لحاظ فقهی و قانونی میزان مالی می‌باشد که در جایگاه جبران خسارت و ضرر و زیان مالی یا جسمی که در دین برای آن اندازه‌ای تعیین نشده به ضرر دیده پرداخت می‌شود و معمولاً در حوزه تجارت و دیه از ارش صحبت شده است.که شما عزیزان میتوانید در مورد بحث مهلت پرداخت دیه با وکیل در شیراز مشورت کنید.

موارد عدم امکان فسخ معامله به جهت خیار عیب

قانونگذار این نکته را مدنظر قرار داده است که در بخشی از موضوعات به سبب شرایط  ویژه مشتری امکان  فسخ معامله را به علت خیار نخواهد داشت و فقط می‌تواند ارش دریافت کند. این شرایط خاص در زیر شرح داده شده است:

-اولاً این که در حالتی که جنس مورد معامله زایل شده باشد یا این که از طرف خریدار به شخص دیگری واگذار شده باشد.

-دوم در شرایطی که تغییراتی در کالای مورد معامله به وجود بیاید و این تغییر به درخواست خریدار انجام شود یا نه فرقی نمی کند.

-سوم در حالتی که پس از اخذ کالا به وسیله مشتری، عیب دیگری در جنس به وجود بیاید که در هنگام خیار مختص مشتری ایجاد شده باشد که در این حالت سدی برای فسخ معامله نخواهد بود . بنابراین بر طبق ماده ۴۲۹ قانون مدنی در موارد زیر مشتری قادر نیست عقد بیع را فسخ نموده و فقط می تواند ارش دریافت کند.

-در حالتی که مبیع  نزد مشتری تلف شود یا به دیگری منتقل شود.

– در حالتی که تغییری در مبیع ایجاد شود فرقی نمی کند که تغییر با اعمال مشتری انجام شود یا نه.

– در حالتی که پس از دریافت مبیع عیب دیگری در کالا به وجود بیاید یا این که در هنگام خیار مختص به مشتری ایجاد شده باشد که در این حالت فسخ امکان پذیر است.

مورد معامله در خیار عیب

مورد معامله ای که در قراردادی که دارای خیار عیب است می تواند واقع شود عبارت است از عین معین یا کلی در معین یا کلی فی الذمه. عیب در مبیعی به وجود می آید  که عین خارجی یا کلی در معین باشد که به اندازه مبیع فرد سالم در آن موجود نیست. در شرایطی که مبیع کلی فی الذمه می باشد و بعد از تقدیم فردی از افراد کلی مبیع معیوب در آید مشتری قادر است آن را پس دهد و فروشنده را اجبار کند که جزو سالمی از آن کلی را به خریدار بدهد و نیز اگر در بین کلی در معین جزو سالمی در ازای مبیع در مجموعه معین وجود داشته باشد خریدار دارای حق فسخ معامله نیست و فقط قادر است فروشنده را ملزم به تسلیم جز سالم از آن مجموعه کند.

شیوه تعیین ارش در خیار

هنگامی که مشتری با عیبی در یک جنس مواجه می‌شود و می‌خواهد کالا را با همان عیب بپذیرد و در مورد عیب موجود در کالا از فروشنده ارش دریافت کند مقدار ارش با توجه به ماده ۴۲۷ قانون مدنی تعیین می شود. در این ماده چنین مقرر شده است که چنان چه راجع به ظهور عیب مشتری اختیار  ارش کند مابه التفاوتی که باید به او داده می شود به شکل زیر تعیین می شود:

قیمت اصلی مبیع در حالت بدون نقصان و قیمت اصلی آن در حالت عیب که به وسیله متخصص معلوم می شود. چنان چه بهای آن در زمان بی عیبی برابر با قیمتی باشد که در هنگام معاملهه تعیین شده است مابه التفاوت بین این قیمت و قیمت مبیع در حالت معیوب میزان ارش می شود و چنان چه قیمت مبیع در حال طبیعی کمتر یا بیشتر از ثمن معامله باشد، نسبت به این قیمت مبیع در حالت دارای نقص و قیمت آن در حالت بی نقصی تعیین گردیده و بایع باید از ثمن تعیین شده به همان نسبت نگه دارد و بقیه را به عنوان ارش به مشتری پرداخت کند.

روش احتساب ارش

1- قیمت کارشناسی مال سالم و مال معیوب به وسیله کارشناس مشخص می شود. در شرایطی که کارشناسان در تعیین قیمت با آن دچار اختلال شوند با توجه به ماده ۴۲۸ قانون مدنی میانگین قیمت ها دارای اعتبار است.

2- نسبت بین ۲ قیمت ارزش گذاری می شود.

3- به همان نسبت به قیمتی که در رابطه دو طرف باید برای مال من پرداخت شود مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

4- بعد از آن مابه التفاوت این قیمت و مبلغی که پرداخت شده تعیین می شود که تفاوت این دو ارش تلقی خواهد شد.

تبعیض در اجرای حق فسخ حاصل از خیار عیب

-در شرایطی که مبیع متعدد باشد و بخشی از آن ها دارای عیب باشد

بدین شکل که چند مال یک جا و بر اساس یک قرارداد مورد معامله واقع شود. در این حالت تبعیض جایز نیست. و این امکان وجود ندارد که تعدادی از آن کالاها را نگه داشت و بخشی دیگر را به جهت  خیار عیب فسخ کرد. جز این که بایع در این مورد رضایت دهد. در این صورت شخصی که صاحب خیار است فقط قادر است یا معامله را نسبت به کل موضوع فسخ کند یا آن را باقی گذاشته و ارش دریافت کند.

-در حالتی که فروشنده یک نفر باشد اما اشخاصی که کالا را خرید می‌کنند متعدد باشند.

در این حالت هم مثل حالت قبل تبعیض کردن مجاز نیست. بلکه باید یا همه مشتری ها معامله را فسخ کنند یا همه آن ها معامله را نگه دارند. و در صورتی که معامله فسخ نشود آن ها این امکان را دارند که به خاطر سهم خود از شخص فروشنده ارش دریافت کنند.

-در حالتی که فروشنده چند نفر باشد و مشتری یک نفر.

در این صورت تبعیض کردن جایز است. یعنی مشتری این امکان را دارد که عقد بیع را نسبت به برخی از فروشنده رد کند و در مورد عده دیگری از فروشنده ها حفظ نماید و از آنها ارش دریافت کند.