عقد ضمان چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی عقد ضمان چیست؟ و شرایط عقد ضمان پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه عقد ضمان

ضمان در ادبیات به مفهوم کفالت می باشد. اما در حقوق به معنای تعهد و به عهده گرفتن مالی است که بر عهده شخص دیگری می باشد. شخصی که متعهد می شود را ضامن و شخصی که تعهد را بر دوش دیگری می گذارد مضمون له نامیده می شود. در حقیقت عقد ضمان همان چیزی یا مالی می‌باشد که در نگهداری آن قصور به عمل آمده است و باید خسارتی که ایجاد شده است جبران گردد. این خسارت را باید ضامنی که تعهد کرده ضمانت کند.

مفهوم ضمان

به شکل کلی باید اشاره داشت که ضمان یک التزام است به منظور پرداخت مالی به شخصی. در شرایطی این کار به شکل اختیاری صورت می گیرد یا بر اساس قانون انجام می‌شود. به عبارت آسان‌تر ضمان یعنی شخصی که همان ضامن است به دنبال یک قرارداد با شخص دیگر یعنی مضمون  لهتعهد می‌کند و بدهی فرد سوم یعنی مضمون عنه را پرداخت می نماید.

انواع ضمان

ضمان عقدی

منظور از ضمان عقدی ضمانی می باشد که در آن واگذاری ذمه ی شخص مدیون به ذمه شخص ضامن انجام می‌شود. این شکل از ضمان را عقدی می گویند. چون هر دو طرف مضمون له و ضامن این موضوع را پذیرفته‌اند و پذیرش هردو در ضمان عقدی شرط می باشد. این در صورتی است که قبولی مضمون عنه  لازم نیست.

ضمان معاوضی

در ضمان عقدی اثر عقد سبب تعهد پرداخت می شود اما در ضمان معاوضی هم به همین شکل است. یعنی در ضمان معاوضی با انعقاد قرارداد این ضمان صورت می گیرد. فرقی که بین ضمان معاوضی و ضمان عقدی وجود دارد آن است که ضمان عقدی اثر مستقیم به جای می‌گذارد اما ضمان معاوضی دارای اثر غیر مستقیم است.

ضمان واقعی.

در حقیقت ضمان واقعی در مقابل ضمان معاوضی قرار می گیرد. به این شکل از ضمان در اصطلاح زمان مثل و قیمت هم گفته می‌شود. چون در این شکل از ضمان چنان چه اعن وجود داشته باشد همان عین باید برگردانده شود اما در صورتی که ضایع شود مثل و قیمت آن عوض معین خواهد بود.

اثر احد شکنی

وقتی قراردادی تنظیم می شود، مقصود از عهد شکنی آن است که در این دسته از عقود اثر عقد یعنی انجام مفاد قرارداد و ضمان در نظر گرفته شده در عقد در شرایطی که تعهد انجام نشود بر اساس قانون بر دوش متخلف واقع می گردد و به همین سبب عهدشکن را هم در دسته موضوعات ضمانت آور می توان تلقی نمود که اثر آن بر طبق قانون مشخص می شود.

موارد امکان ضمان

ضمان در مواردی که راجع به امور مالی باشد میسر است. به بیانی دیگر فردی قادر است متعهد گردد که دین کسی را بپردازد. در موضوعات غیر مالی مثل حضانت و سکونت اشتراکی و تمکین از همسر این موضوع امکان‌پذیر نیست. مانند تعهد غیر مالی که قابل انتقال به ذمه ضامن نمی باشد.

خصوصیات عقد ضمان

-ضمان از جمله عقد معوض است

بدین مفهوم که تعهد ضامن و اثبات طلب مضمون له از ضامن در مقابل هم و با هم صورت می گیرد. با توجه به اینکه طلب کار به ضامن دستوری نمی‌دهد اما این دلیل بر آن نیست که گفته شود که ضمان عقدی به شکل رایگان است. در حقیقت در ضمان عقدی چیزی که در مقابل تعهد ضامن واقع می شود به نفع مدیون اصلی می باشد که بری می‌گردد. به شکل کلی نباید این گونه برداشت نمود که چون در این نوع از ضمان هدف ضامن یاری رساندن می باشد و عملی به شکل مجانی به نفع مضمون له صورت می پذیرد، پس رایگان است.

-ضمان عقدی تبعی است

یعنی تعهد ضامن از لحاظ پایداری و نفوذ از دینی پیروی می کند که مضمون له به طلبکار دارد. با تبعی بودن عقد ضمان نتایجی ایجاد می‌شود.

– از جمله مشروعیت علت دین. این یعنی ضمان فقط در شرایطی درست است که بر اساس دین موجود باشد. یعنی دینی بر ذمه مدیون واقع شده باشد. حتی اگر تلف شده و از بین رفته باشد. مضافا  ضمان باید بر اساس دین مشروع باشد

-اوصاف دین ضامن؛ از دیگر نتایج تبعی بودن عقد ضمان است. دین ضامن برابر با دین مضمون عنه هست. با همان اندازه و جنس. چنان چه بدون هیچ شرطی عقد ضمان صورت گیرد، ضامن باید با همه خصوصیات دین مضمون عنه را بر دوش بگیرد.

-بطلان تبعیض ضمان

در صورتی که بطلان دین اصلی به اثبات برسد ضمان هم باطل می‌شود. این در شرایطی است که چنان چه قراردادی که اساس آن دین باشد فسخ گردد، سبب باطل شدن ضمان نمی شود. چون فسخ بر آینده نظارت دارد و هنگام ضمان دین بر ذمه مضمون عنه قرار داشته است.

عقد ضمان یا ضمان عقدی

در حقوق، عقد ضمان به مفهوم ضرورت ساختن شخص ثالث به پرداخت بدهی مدیون است. به واسط ی آن کار با درج التزام متقابل بین آن ، ثالث، ضامن و مضمون له می باشد. بنابراین ضامن حق مطالبه دین را به بستانکار خواهد داد و مضمون له حق مطالبه را که از مدیون خود دارد از بین می برد.

به شکلی که اگر بعد از عقد ضمان ضامن بدون وراث و ترکه اش فوت کند یا مفلس گردد یا به مال های او امکان دسترسی نباشد، مضمون له قادر است به مدیون اصلی مراجعه کند. این ضمان نقل  ضمه  می باشد. به بیان دیگر حق در ضمان یعنی فردی مالی را که به ذمه دیگری واقعع شده است بر دوش بگیرد. بنابراین به شکل کلی می‌توان گفت عقد ضمان در واقع بین ضامن و طلبکار منعقد می شود و اراده بدهکار در آن نقش ایفا نمی‌کند. ضمان عقدی یا عقد ضمان به دو شکل ضمان نقل ذمه و ضمان ذم ضمه می باشد.

شرایط انعقاد عقد ضمان

دو طرف باید در عقد ضمان دارای شرایطی باشند و این شروط را رعایت کنند:

-از جمله این شرایط این است که دو طرف باید با هم به توافق برسند و اهلیت داشته باشند

-در حقیقت ضمان باید منجز باشد. مقصود از منجز بودن آن است که عقد نباید به چیزی معلق باشد.

اثر عقد ضمان

انتقال ذمه مدیون به ضامن و بری الذمه شدن مدیون، اثر اصلی عقد ضمان خواهد بود و از آن جایی که این عقد لازم است، دو طرف این امکان را ندارند جز بر اساس اقاله و فسخ آن را بر هم زنند. اگر ضمان به شکل مطلق باشد ضمان حال می شود. جز این که شواهدی بر ضمان مدت دار وجود داشته باشد.

البته باید در نظر داشت که ضمان موجل و مدت دار با فوت ضامن به حال تبدیل خواهد شد و این موضوع در ماده ۷۰۵ قانون مدنی اشاره شده است. چنان چه داین ذمه مدیون را بری کند، این موضوع سبب بری الذمه شدن ضامن نخواهد شد زیرا ذمه مضمون عنه در گذشته بری شده و برائت ذمه او ارتباطی با ذمه ضامن نخواهد داشت.

در حالتی که ضمانت از مضمون عنه با اجازه او انجام شده و ضامن نیز قصد کار مجانی نداشته است، این امکان برای او وجود دارد به مضمون عنه عمل کند. حتی اگر بیشتر پرداخت کرده باشد اما چنان چه کمتر پرداخت نموده باشد باید همان اندازه را از مضمون عنه تقاضا کند.

چنان چه مضمون له ذمه ضامن را بری نماید، ضامن حق رجوع به مضمون عنه را نخواهد داشت. زیرا معیار پرداخت بوده نه دریافت.

اگر ضامن چند نفر باشند به اندازه سهم آن ها مضمون له حق رجوع را دارد. اگر ضامن تضامنی باشد بری نمودن یکی از ضامن ها سبب ابراء بقیه آن ها می شود و چنان چه پس از عقد ضمان مضمون له به مضمون عنه بدهکار گردد، سبب بری الذمه شدن ضامن نمی‌شود. زیرا بین دو دین تهاتر صورت نمی گیرد. به علت آن که پیش از بدهی مضمون له بدهی به مدیون انتقال یافته است و دو دین در برابر هم قرار نگرفتند. بلکه با هم تهاتر می شود.

طرفین عقد ضمان

-ضامن

-مضمون عنه یعنی  بدهکاری و شخصی که از او ضمانت شده است.

-مضمون له که همان طلبکار است.

در عقد ضمان ضامن خودش را جایگزین مدیون اصلی نموده و ملزم به پرداخت دین می شود. ضمن آن که در این عقد ضامن با مضمون له به موافقت می رسد که دین مدیون را پرداخت کند. در این صورت اراده مدیون اثری در انعقاد قرارداد ضمان نخواهد داشت. تنها اثری که می تواند راجع به آن صحبت کرد آن است که چنان چه ضامن از مدیون اصلی یعنی مضمون عنه  اجازه نگرفته باشد به منظور انعقاد عقد ضمان وقتی که دین او را پرداخت نمود، طلبکار حق رجوع به مدیون را نخواهد داشت جز این که اجازه دریافت کرده باشد.

ضامن شدن  محجور

بر اساس ماده ۶۸۷ چنان چه  ضامن ضمانت شخصی را بنماید که مجنون یا صغیر یا بچه باشد یا فوت کرده باشد این ضمانت درست است. بر اساس روایت فقها می توان چنین برداشت نمود اثر عقد ضمان آن است که با انعقاد آن مدیون اصلی بری می شود و ذمه فرد ضامن به جای او مشغول می گردد. یعنی مدیون اصلی کنار رفته و ضامن به جای او قرار می گیرد.

 انواع عقد ضمان

ضمان نقل ذمه به ذمه

مقصود از این حالت آن است که با ضامن شدن فرد، ذمه مدیون اصلی یا  مضمون له بری خواهد شد و ضامن جانشین او می‌شود آن را نقل ذمه به ذمه می گویند. یعنی مال و دینی که بر ذمه مدیون اصلی است به ذمه ضامن منتقل می شود.

ضمان ضم ذمه به ذمه

در این صورت شخصی ضامن مدیون اصلی می‌گردد. اما برخلاف مورد بالا مضمون عنه بری نمی شود. هم زمان ضامن و مدیون با هم مسئول پرداخت می‌شوند و به همین سبب است که نام آن تعریف آن را مشخص می‌کند چون ذمه مدیون اصلی به ذمه ضامن ضمیمه می شود و هر دو در مقابل طلبکار مسئول پرداخت خواهند بود.