عقد لازم و عقد جایز چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی عقد لازم و عقد جایز چیست؟ و شرایط عقد لازم و عقد جایز پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه عقد لازم و عقد جایز

همه ما در زندگی روزمره خود با قراردادها در ارتباط هستیم. قراردادهای کار و روابط شخصی و معاملات و بیشتر تعهدات ما در شکل قرارداد صورت می پذیرد. پس دریافت این موضوع که هر قراردادی چه مقدار تعهد به وجود می آورد و در صورت عدم توافق می توان به آسانی آن را بر هم زد یا حتماً باید دارای شرایط ویژه باشد و مراحل خاصی برای فسخ عقد دنبال شود، بسیار حائز اهمیت می باشد. پایبندی به تعهدات و قراردادهای انعقاد انعقاد یافته بین طرفین از با اهمیت ترین الزامات بقای نظم اجتماعی می باشد.

عموما قراردادها بر اساس پایداری انعقاد می یابند و با توجه به این که تعهد و وفاداری به قرارداد از جمله مهمترین موضوعات حقوقی می باشد به همین جهت قانونگذار بین قرارداد های مختلف قائل به تفاوت شده است و بر اساس ضرورت وفاداری خود را به دو قسمت لازم و جایز تقسیم می نماید. اطلاع از اختلافات عقد لازم و جایز در رفع بسیاری از چالش‌های حقوقی موثر است.

به عبارت ساده تر متعاملین در هنگام عقد قرارداد باید به این نکته توجه کنند که اگر تصمیم به انصراف از ادامه عقد گرفتند آیا امکان فسخ قرارداد بدون رعایت تشریفات و به شکل یک طرفه برقرار است یا این که این فسخ قرارداد نیازمند توافق دو طرف می باشد و باید مراحلی سپری شود و تشریفاتی از سر گذرانده گردد. زیرا هر یک از این دو موضوع آثار مختلفی بار می‌آورد و عدم اآگاهی نسبت به ان هاا امکان دارد سبب از بین رفتن حقوق هر یک از متعاملین و یا حتی شخص ثالث شود.

مفهوم عقد لازم

برای حفظ حقوق افراد و برقراری نظم و روابط اجتماعی از نظر قانونی دو طرف در عقد لازم بدون دلیل حق ندارند عقد را فسخ کنند. اما عقد لازم هم با توجه به شرایطی که امکان فسخ را خواهد داشت عموماً شرایط خاصی در قانون در نظر گرفته شده است که با وجود آن‌ها اشخاص حتی در عقود لازم هم قادرند عقد را فسخ کنند. البته این شرایط منحصر می باشد و به شکل صریح در قانون ذکر شده است و در عقد لازم فسخ خارج از این شروط وجود ندارد.

از نظر قانونی دو نفری که عقد را منعقد نموده اند حق دارند با رضایت هم و بدون تشریفات خاص آن را فسخ کنند. بر همین اساس در قانون موضوعی به نام اقاله وجود دارد که در حقیقت به مفهوم رضایت دو طرف بر فسخ عقد می باشد. اگر اقاله به وجود بیاید امکان فسخ عقد لازم نیز برقرار است. البته باید در نظر داشت که اقاله ای که سبب از بین رفتن شخص ثالث شود یا در تضاد با نظم اجتماعی باشد قابل قبول نیست. زیرا در عقد نکاح تا اگر دو طرف با هم به توافق بر فسخ برسند باز هم امکان فسخ بدون انجام تشریفات قانونی میسر نمی باشد.

مفهوم عقد جایز

. قراردادی که در آن هر یک از دو طرف هر موقع اراده نمایند بدون دلیل و تشریفات خاص قانونی قادر هستند عقد را فسخ کنند، عقد جایز نامیده می‌شود. از جمله عقود جایز عقد وکالت و ودیعه و عاریه و مضاربه و جعاله می باشد. در هر کدام از این قراردادها هر یک از متعاملین چنان چه نخواهند به قرارداد ادامه دهند به آسانی بدون هیچ تشریفات و شرطی این امکان را دارند که عقد را بر هم زنند. البته این نکته را باید در نظر داشت که امکان تبدیل عقد جایز به لازم وجود دارند و اشخاص می توانند مندرجات قرارداد عقد جایز را به شکلی تنظیم کنند که فسخ آن به آسانی هم میسر نباشد.

تفاوت عقد لازم و عقد جایز

تفاوت در اندازه ی الزام به پایبندی دو طرف

اطلاع از تفاوت بین عقد لازم و جایز و اطلاع از جزئیات حقوقی ان ها در رفع بسیاری از پیچیدگی های حاصل از قراردادها اثر خواهد داشت. یکی از با اهمیت‌ترین مزایای اطلاع از فرق بین عقد لازم و جایز آن است که افراد در هنگام انعقاد هر قراردادی به اهمیت و الزام تعهد خود نسبت به عقد آگاه می‌شوند. شخصی که از فرق عقد لازم و جایز مطلع است به آسانی می تواند تعیین کند که عقدی که در حال انعقاد آن می باشد یا قراردادی که قبول کرده است چه اندازه الزام و تعهد برای او به بار می‌آورد .

تاثیر فوت و جنون متعاملین

از نکات مهم در تفاوت بین عقد لازم و جایز اثر فوت و جنون متعاملین در انحلال آن می باشد. عقد لازم با فوت یا جنون هریک  متعاملین بر هم می‌خورد و همچنان باقی می‌ماند و اگر موجر یا مستاجر فوت کند عقد اجاره تا خاتمه ی مدت قرارداد باقی می‌ماند. اما در عقد جایز همین که یکی از متعاملین فوت کند یا دچار جنون و سفاهت شود قرارداد خود به خود از بین خواهد رفت و فسخ می گردد یا مثلاً با فوت وکیل یا موکل قرارداد وکالت بین آن ها از بین می رود.

اصل لازم بودن عقد

با توجه به این که بسیاری از عقود لازم و جایز به  صورت واضح در قانون مشخص شده‌اند و از آن جایی که اهمیت عقد را با توجه به لازم و جایز بودن آن در نظم اجتماعی و حقوق افراد می توان تعیین کرد، اما با همه این اوصاف اگر شک و تردیدی در لازم یا جایز بودن قراردادی جاری باشد بر اساس قانون اصل بر الزام عقد است. یعنی اگر در تشخیص شکل عقد قرارداد که لازم است یا جایز شک و تردید شود، باید قرارداد را لازم فرض کرد و بر همین اساس راجع به دوام و فسخ آن مبادرت نمود.

خصوصیات عقد لازم

-هنگامی بر هم خوردن و انحلال عقد لازم میسر است که آن کالای موضوع معامله عقد لازم دارای نقصی باشد و شخص مقابل نسبت به آن بی اطلاع باشد. در واقع به شکلی خیار عیب محرز شود.

-هر دو طرف قرارداد لازم باید  در مورد فسخ و انحلال قرارداد راضی بوده و موافقت کنند.

متعاملین باید با اراده و درخواست خودشان به فسخ قرارداد مبادرت کنند یعنی به شکلی اقاله صورت پذیرد. در اقاله اراده و خواست متعاملین شرط فسخ می باشد. بنابراین اگر یکی از دو اراده وجود نداشته باشد امکان فسخ قرارداد میسر نیست.

انواع عقود لازم

عقد بیع : عقد بیع عقدی می باشد که بر اساس آن شخصی مالی را در مقابل اخذ مال دیگری یا پول یا وجه نقد به شخصی تقدیم می کند .در حقیقت بر اساس عقد بیع بایع مالکیت موضوع عقد بیع را در مقابل دریافت پول یا مالی دیگر به خریدار واگذار می نماید.

اجاره: عقدی می باشد که بر اساس آن یک طرف عقد از طرف مقابل در برابر در اختیار گذاشتن دارایی خود اجرت می‌گیرد. مثلاً شخصی یک خانه را به مدت سه سال در اختیار شخص دیگر گذاشته و در مقابل از او اجرت می‌گیرد.

عقد مزارعه: عقدی کوتاه مدت در حوزه کشاورزی می باشد. در این عقد محصول حاصل از کشاورزی بین دو طرف تقسیم خواهد شد. نکته با اهمیت و قابل توجه در مورد قرارداد مزارعع آن است که در زمان عقد مزارعق باید مدت قرارداد مزارعه به طور حتمی در متن قرارداد درج شود. مضاف بر مدت باید نوع فعالیت یعنی زراعت کشت و اندازه و میزان قدرالسهم متعاملین مزارع به شکل شفاف و جزئی تعیین شود. در دوره کنونی عقد مزارعه تا حدودی به انزوا رفته است. اما باز هم افرادی هستند که قراردادهای خود را به شکل مزارعه منعقد می‌کنند.

عقد مساقات: مساقات به مفهوم رفع تشنگی درختان است. عقد مساقات بین صاحب باغ و عامل انعقاد می‌یابد. بر اساس قرارداد مساقات، عامل تعهد می کند درختان را آبیاری نماید و بعد از آن محصول باغ به نسبت آن چه که بین آن دو تراضی شده است تقسیم شود.

عقد صلح: از جمله عقود لازم می باشد و موضوع آن با بیع و اجاره فرق می‌کند. صلح به مفهوم دوستی و سازش بین متعاملین است. بر اساس عقد صلح متعاملین یک عقد بر موضوعی با هم به توافق می‌رسند. برخی اوقات امکان دارد به منظور پیشگیری از نظام و اختلافات احتمالی در آینده عقد صلح بین متعاملین جاری شود.

عقد جایز و خصوصیات آن

-عقد جایز بدون دلیل و عذر موجه قابل فسخ خواهد بود.

-در عقد جایز احتیاجی به موافقت طرفین قرارداد نمی‌باشد.

انواع عقود جایز

عقد ودیعه: ودیعه یک عقد معین است که بر اساس آن ودیعه گذار مال خود را به ودیعه گیر می‌دهد تا از مال او بدون هزینه نگهداری شود. در عقد ودیعه حتما باید شرایط عقد از سوی مستودع پذیرفته شود و بدون آن که اجرتی از مودع دریافت نماید از موضوع عقد حفاظت کند.

عاریه: بر اساس عقد عاریه یکی از متعاملین به شخص مقابل این حق را می‌دهد که بی‌آن که هزینه‌ای  پرداخت نماید از عین مال استفاده کند. به عقد عاریه قرض دادن هم اطلاق می شود.

عقد وکالت: بر اساس عقد وکالت فردی در جایگاه موکل فرد دیگری را به عنوان وکیل جانشین خود برای انجام امور می کند.

عقد مضاربه: از جمله عقود جایز است که در واقع یکی از متعاملین سرمایه مورد مضاربه را به منظور تجارت تأمین کرده و طرف مقابل با آن سرمایه به کسب درآمد و تجارت می پردازد و دو طرف در این سود شراکت می‌کنند.

عقد شرکت: که دو یا چند نفر با هم به معامله اقدام می‌کنند و معامله بر مالی انجام می‌شود که بین آن ها مشترک است.