عقد جعاله چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی عقد جعاله چیست؟ و شرایط عقد جعاله پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم جعاله

جعاله یکی از قراردادهای مشخص در حوزه حقوق ایران می باشد و ویژگی های آن در قانون مدنی بیان شده است. در این قرارداد فردی خود را متعهد می نماید که در مقابل کاری دستمزد و اجرت معینی را به شخص دیگری پرداخت کند. جعاله در لغت به مفهوم مزدی می باشد که در مقابل انجام کاری پرداخت می‌شود و در متون فقهی صیغه ای می باشد که نتیجه آن کسب سود در مقابل عوض است. اما باید در نظر داشت که به منظور انعقاد عقد جعاله، شرط نیست که کارمزد مشخص باشد.

همچنین در تعریف عقد جعاله، قرارداد جعاله به مفهوم التزام شخص به پرداخت اجرت و پاداش مشخص در برابر انجام کاری اعم از این که عامل مشخص باشد یا نه  بیان شده است. در قرارداد جعاله شخص متعهد، جاعل خواهد بود و شخص مقابل را عامل می‌گویند و اجرت، جعل خواهد بود. مثلاً فردی مقرر می‌کند که اگر شخصی حیوان یا اتومبیل او  را پیدا کرد، صد میلیون به او دستمزد داده می‌شود. به این اقدام جعاله اطلاق می‌شود.

انواع قرارداد جعاله

جعاله بر اساس شیوه ایجاد و پیشنهادش بر دو قسم تقسیم خواهد شد. جعاله ی خاص و جعاله ی عام.

جعاله خاص

در جعاله خاص فرد جاعل قصد خود را فقط برای یک یا چند شخص معین بیان می کند و شخص دیگر قادر نیست با اعمال آن عمل دستمزد و اجرت دریافت نماید. در حقیقت در جعاله خاص انجام یک عمل از سوی اشخاص دیگر دارای اجرت نیست. بر این اساس در جعاله ی خاص شرط انجام کار اهمیت ندارد. بلکه این موضوع دارای اهمیت است که چه شخصی آن ها را به انجام می‌رساند.

جعاله ی عام

در جعاله ی عام قصد جاعل دستیابی به هدف خود می باشد و برای او فرق نمی کند که کار مورد نظر او به واسطه چه فردی انجام گیرد. مثلا او می‌گوید که هرکس فلان کار را به انجام برساند به او مبلغی مشخص اجرت پرداخت می شود.

ارکان جعاله

جعاله دارای سه رکن است. به منظور آن که به این موضوع حقوقی عنوان جعاله گذاشته شود، باید سه رکن در آن محقق شود. ارکان جعاله عبارت است از :

جاعل

جاعل شخصی می باشد که تقاضای انجام کاری را بنماید. مثلاً شخصی اعلامیه ای را به دیوار زده و می گوید هر کس این کیف را پیدا کند که مشخصات معینی دارد، مژدگانی دریافت می کند.

عامل

شخصی که کار مورد تقاضا را انجام می دهد، عامل خواهد بود. عامل قادر است شخص معینی باشد یا شخص یا اشخاص نامعینی در نظر گرفته شود.

عوض یا جعل

دستمزد و اجرتی که باید پرداخت شود جعل یا عوض خواهد بود. به بیان دیگر در عقد جعاله، جعل بر اساس نظر اکثر حقوقدانان باید با وزن و کیل و شمارش و به صورت مشخص باشد. پس اگر جعاله مجهول باشد،  عوض باطل تلقی می شود. اما این نکته را باید در نظر داشت در صورتی که قرارداد جعاله باطل باشد، باز هم عامل باید اجرت المثل دریافت کند.

با این تفاوت که اگر جعاله صحیح باشد و عوض باطل باشد، اجرت المثل در جعاله   عوض خواهد بود. اما بنا بر نظر اکثریت در شرایطی که جهل سبب عدم تسلیم عوض نشود، بی اشکال است. مانند آن که  جاعل بگوید اگر کسی فلان چیزی را که گم شده است پیدا کند، نیمی از آن متعلق به او باشد یا صاحب کالا به واسط و دلال بگوید از فلان مبلغ هر آنچه که بیشتر فروختی برای خودت.

شرایط عمل جعاله

اعمالی که موضوع قرارداد جعاله واقع می‌شود دارای شرایطی است که در زیر شرح داده شده است.:

-عمل موضوع جعاله نباید از کارهای واجب جاعل باشد. مثلاً جاعل امر کند که هر شخصی نماز ظهر و عصر من را بخواند وجه مشخصی به او پرداخت می شود. در این حالت عقد جعاله باطل است.

– دوم این‌که کار مورد جعاله باید مشروعیت داشته باشد و حلال باشد. به سبب آن که جعاله بر اعمال و امور حرام مثل زنا باطل خواهد بود.

– سوم این که کار موضوع جعاله باید منفعت عقلانی دارا باشد. بنابراین عقد جعاله با موضوع انجام کارهای بیهوده و عبث صحیح نمی باشد. مثل این که آب چاه  را بکشید یا به جای تاریک و خطرناک بروید.

خصوصیات عقد جعاله

-جعاله مانند هر قرارداد حقوقی دیگر شرایطی  دارد. عقد جعاله از جمله عقود جایز می باشد. بنابراین از جمله شرایط مهمی که به ویژه در قرارداد جعاله آن باید در نظر داشت این کسی که کار مورد جعاله را انجام می‌دهد و نتیجه آن را به جاعل می‌دهد شایسته دریافت اجرت و پاداش است.

-دوم این که قرارداد جعاله یک قرارداد عقد معوض می باشد. در حقیقت جعاله به نوعی سفارش یک کار است و همان گونه که در مورد ۵۶۱ قانون مدنی مقرر شده است، جعاله التزام شخصی به ادای حجت معلوم است. نکته قابل توجه این که عامل هنگامی استحقاق دریافت مزد را دارد که مال موضوع جعاله را تسلیم کند یا کار موضوع جعاله را انجام دهد.

-کاری که بر اساس قرارداد جعاله درخواست می گردد باید عقلایی و مشروع باشد. بر این اساس در شرایطی که فردی در مقابل انجام عملی که جرم است ملزم می‌شود که متعهد به پرداخت اجرت گردد، عقد جعاله باطل خواهد بود.

-الزامی ندارد که کار موضوع جعاله و حتی اجرت ان از همه لحاظ شفاف و مشخص باشد. مثلاً چنان چه شخصی تعهد کند که اگر کسی طلای گم شده او را بیابد، یک سوم قیمت طلا را به عنوان اجرت به او پرداخت می کند عقد جعاله صحیح است.

اجازه قرارداد جعاله

بر طبق قانون، جعاله قراردادی جایز می باشد و تا زمانی که آن عمل صورت نگرفته باشد، هر یک از متعاملین قادر هستند رجوع کنند. اما چنان چه جایی در میانه ی کار عامل از جاعل رجوع نماید، باید دستمزد عمل عامل را پرداخت نماید. جعاله دارای مزایایی می باشد.

یکی آن که معین شدن مشروح کار ضرورتی ندارد و موضوع التزام این امکان را دارد که به شکل مجبور باشد و بدان ترتیب که در قانون مدنی هم مقرر شده است. چنان که در مورد اجرت هم همین موضوع جاری می باشد. عملی که بر اساس عقد جعاله مورد درخواست واقع می‌شود باید عقلانی و مشروع باشد. اگر شخصی به منظور ارتکاب جرم یا کاری بر خلاف اخلاق حسنه متعهد به پرداخت دستمزد گردد، جعاله باطل قلمداد می شود.

آثار جعاله

با وجود آن که عقد جعاله یکی از قراردادهای جایز تلقی می شود، اما به این مفهوم نیست که اثری نداشته باشد. چه بسا الزام جاعل اثری دارد که اگر محقق شود بر آن جاری خواهد شد.

اول این که کار مورد تقاضا از اجزایی تشکیل شده که هر کدام به شکل مستقل مقصود جاعل بوده است و دارای پاداش است. در این حالت اگر پس از انجام بخشی از کار ، جعاله مورد فسخ واقع شود، عامل به نسبت کاری که انجام داده است اجرت  دریافت می کند .

اگر موضوع جعاله که تقاضا می‌شود تجزیه پذیر نمی باشد و انجام همه کار مقصود نظر جاعل است، در این حالت انجام مقدمات کار بدون دریافت نتیجه اجرتی نخواهد داشت. وقتی عامل مستحق دریافت اجرت است که کار موضوع قرارداد جعاله را به شکل کامل انجام داده و آن را تسلیم جاعل کند.

جعاله در نظام بانکداری ایران

با هدف سهولت ضروری به منظور پیشبرد فعالیت‌های بازرگانی و تولیدی و خدماتی به  بانک ها اجازه داده شده است که از قرارداد جعاله در سیستم بانکی کشور بهره برده شود. در قرارداد جعاله،  بانک در نقش عامل واقع می شود و خدمات بانکی و سرمایه‌گذاری مستقیم را به واسطه شرکت‌های تحت تابعیت خود و انعقاد قرارداد جعاله ثانویه انجام می دهد. بنا براین صدور ضمانتنامه های بانکی و سرمایه‌گذاری مستقیم از سوی بانک‌ها و گشایش اعتبارات اسنادی در شکل جعاله صورت می پذیرد.

هر فرد حقیقی یا حقوقی که شرایط عمومی دریافت وام بانکی را داشته باشد و نیز دارای شرایط خاص راجع به قرارداد جعاله باشد با رعایت شرایط مربوط به  تسهیلات قادر است، از وام های جعاله بهره ببرد. وام‌ جعاله در دو قسمت کلی، جعاله برای اجرای طرح‌های مختلف و تعمیر ساختمانی پرداخت می‌شود. بر طبق ماده ۷۰ قانون عملیات بانکی بدون ربا در بانک‌ها این اجازه را دارند که بخشی از مبلغ جعاله را به عنوان پیش پرداخت یا دریافت با در نظر گرفتن مقررات ویژه از سوی شورای پول و اعتبار دریافت کنند یا بپردازند.

فسخ قرارداد جعاله

فسخ قرارداد جعاله  به این مفهوم است که یکی از متعاملین قادر هستند هر زمان که اراده کند آن را برهم زنند و از آن انصراف دهد. اما باید این نکته را مورد نظر قرار داد که به منظور پیشگیری از، از بین رفتن حق عامل باید در صورت انصراف جاعل حق الزحمه عامل را تا آن قسمتی که کار را به انجام رسانده است پرداخت نمود. اگر فسخ قرارداد از سوی جاعل و بدون آگاهی عامل صورت پذیرد و کار مورد جعاله تا خاتمه به اتمام برسد، دیگر احتیاجی به پرداخت مبلغ قرارداد نیست و به منظور پیشگیری از ضرر و زیان عامل به او اجرت المثل پرداخت می شود. اگر هنگام انجام موضوع قرارداد جعاله یکی از متعاملین فوت کند یا به جنون ابتلا یابد، انفساخ به وجود می آید  و قرارداد منحل خواهد شد . در این صورت اجرت قسمت انجام شده کار باید پرداخت گردد.

ابطال قرارداد جعاله

بر اساس تعریف و خصوصیات عقد اجاره اگر جاعل اهلیت نداشته باشد یا عاقل و بالغ نباشد، عقد جعاله  باطل خواهد بود و نیز چنان چه کاری که باید در برابر اجرت مشخص انجام شود مجهول و مبهم باشد، در این صورت نیز عقد جعاله باطل است. ار طرف دیگر اگر مقدار اجرت در قرارداد جعاله شفاف‌سازی نشود و مجهول باشد باز هم عقد جعاله  باطل است.