مال منقول و غیرمنقول چیست

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی مال منقول و غیرمنقول چیست؟ و شرایط مال منقول و غیرمنقول پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه مال منقول و غیرمنقول

در موضوع اموال همیشه سوالاتی در ذهن و تصور است که بدون جواب به آن ها این امکان وجود ندارد که به موضوعات  خاص اموال وارد شد. از جمله این که مال چیست؟ به چه چیزی مال گفته می‌شود؟ آیا هرچیزی مال است؟ آیا برای مال بودن احتیاج است که حتماً شی فیزیکی جاری باشد یا خیر؟

مفهوم مال

مال از لحاظ حقوقی به آن چیزی اطلاق می‌گردد که قابلیت تملک و اختصاص به فردی را داشته باشد و همچنین مفید واقع شود. با در نظر گرفتن این تعریف برای آن که چیزی به عنوان مال شناخته شود، نیازی نیست که مالک خاصی داشته باشد. بلکه کفایت می‌کند که مفید و قابل اختصاص به فرد یا ملتی باشد. اموال مادی نمی باشند. بلکه حقوقی مثل سرقفلی که ارزش اقتصادی دارد، نیز مال تلقی می شود. در حوزه حقوقی مال به دو قسمت منقول و غیرمنقول تقسیم می گردد.

اموال منقول

بر اساس قانون هر آن چه که انتقال آن از جایی به جای دیگر میسر باشد، بی آن که به خود یا محل آن آسیبی وارد شود منقول است. بنابراین هر مالی را که بتوان بدون صدمه به خود آن مال یا مجوزهایی که در آن واقع شده است جابه جا نمود منقول نامیده می شود. بیشتر اموال و چیزهای دور و بر ما اموال منقول محسوب می شود. مصالح ساختمانی مثل سنگ و آجر و غیره که برای یک بنا فراهم می شود یا بر اساس خرابی از آن ساختمان جدا می گردند تا زمانی که در ان استفاده نمی‌شود، منقول تلقی می‌شود.

مضاف بر این همه دیون مثل قرض و ثمن مبیع و مال الاجاره نیز منقول تلقی می شود. این دسته اموال در حکم منقول یا منقول حکمی نیز نام می‌گیرد که در حقوق و منافع می باشد که موضوع و تعلق آن ها منقول می باشد.

اموال غیر منقول

با توجه به تعریف قانون، مال غیر منقول آن است که امکان جابه جایی آن وجود نداشته باشد. فرقی نمی کند که استقرار آن به شکل ذاتی باشد یا بر اثر فعالیت انسان. به صورتی که انتقال آن سبب خرابی یا نقص مال یا مکان آن بشود.

به بیان آسان‌تر آن چه را که امکان جابه جایی آن وجود ندارد مثل زمین و خانه و ابزار و معادن و وسایل نصب و اتصال یافته به زمین اموال غیر منقول تلقی می شود. مال غیر منقول انواع گوناگونی دارد دسته‌ای از اموال غیرمنقول بر اساس ذات خود قابل نقل و انتقال نمی باشد و به بیان دیگر ذاتاً غیرمنقول تلقی می‌شوند. زمین و معادن و سنگ‌های داخل آن. دسته ی  دیگر به  سبب فعالیت انسان تبدیل به مال غیرمنقول می‌شوند مثل لوله هایی که در ساختمان نصب شده است. اصل و پنجره هایی که در بنا قرار گرفته و به دیوارها اتصال دارد همه این موارد تا هنگامی غیرمنقول تلقی خواهد شد که در بنا یا زمین تعبیه شده باشد و بعد از وصل شدن از بنا دیگر مال غیر منقول نمی باشد و در دسته مال منقول واقع می شود.

محصولات کشاورزی که هنوز درو نشده‌اند نیز مال غیر منقول خواهد بود. گونه دیگری از اموال غیر منقول هم وجود دارد که قانونگذار بر اساس ماهیت آن و نه بر طبق فعالیت انسان آن را غیر منقول نمی شناسد. بلکه با توجه به شرایطی که آن ها را در دسته اموال منقول قرار داده است، با توجه به ماده ۱۷ قانون مدنی حیوانات و چیزهایی که مالک آن ها را به موضوع زراعت اختصاص بدهد، مثل گاو و گاومیش و ماشین و اسباب و ابزار زراعت و بذر و غیره و به شکل کلی هر مال منقولی که به منظور بهره‌برداری در عمل زراعت ضرورت دارد و مالک آن را به این موضوع اختصاص داده است. از نظر محاکم صالح ، توقیف اموال جزو ملک تلقی می‌شود و در حکم مال غیر منقول خواهد بود  و نیز این اصل برای حیوانات دیگری که به منظور آبیاری قرار داده شده است نیز جاری می باشد.

بنابراین دو شرط برای غیر منقول شمردن اموال امکان دارد یکی این که از نظر ماهیتی و ذاتی  غیرمنقول باشند و دیگر آن که مالک آن ها را به عمل زراعت و آبیاری اختصاص دهد و نوع دیگری از اموال غیر منقول اموال غیر منقول تبعی محسوب می شوند که با توجه به وجه تسمیه آن این اموال به پیروی از مال غیر منقول ، غیر منقول خواهند بود. از مصداق های این اموال در ماده ۱۸ قانون مدنی مورد بحث قرار گرفته است. حق انتفاع از اشیای غیر منقول و حق ارتفاق نسبت به ملک غیر و مانند حق العبور و حق  مجرا و دعاوی راجع به اموال غیر منقول مثل درخواست خلع ید. نکته قابل توجه این که برخی اوقات تشخیص مال منقول و غیر منقول برای حقوقدان ها آن با پیچیدگی های بسیار توأم است.

آثار تقسیم بندی اموال منقول و غیرمنقول

صلاحیت دادگاه- شخصی که تقاضای دعوا را دارد با توجه به ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی باید دعوای خود را در دادگاهی اقامه نماید که محل اقامت خوانده می باشد. یعنی شخصی که نسبت به او و بر علیه او دادخواستی را به محکمه ارجاع داده است. اما چنان چه دعوای مطروحه راجع به اموال غیرمنقول باشد، خواهان باید دعوا را در مکانی که مال غیر منقول قرار گرفته است اقامه کند.

مثلاً چنان چه شخصی قسمتی از باغ فرد دیگری را بدون آن که از او اجازه بگیرد تصرف کند و آن شخص که دعوا را می‌خواهد نسبت به آن مطرح کند و آن دعوای تصرف عدوانی است، ضرورتی ندارد تا به دادگاه محل اقامت خوانده رجوع نماید. بلکه باید در دادگاهی آن را مطرح نماید که مال غیر منقول در آن قرار گرفته است.

-شیوه توقیف و بازداشت- وقتی دستور توقیف مالی صادر می شود در شرایطی که مال جزو اموال منقول باشد به آسانی به وسیله مامور اجرا توقیف و به مکان دیگری انتقال می‌یابد. اما این امر در مورد اموال غیرمنقول میسر نیست. اموال غیرمنقول امکان جابه جایی نخواهند داشت. بنابراین باید به شکل دیگری  باید آن را توقیف نمود و از دسترس فردی که نسبت به او دستور توقیف صادر شده بیرون کرد.

توقیف اموال غیرمنقول منوط به شرایط ثبت نام در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می باشد. مثلاً در مورد اموال منقولی که به ثبت رسیده است به منظور توقیف آن باید به اداره ثبت مکانی که مال غیر منقول در آن جا   قرار گرفته است، اطلاعات اداره ثبت آن مکان در شرایطی که مال به اسم محکوم علیه ثبت شده باشد، بازداشت آن مال را در دفتر املاک به ثبت می‌رساند. مقصود از بازداشت در این مورد آن است که مالکین مال یعنی محکوم علیه قادر نیست تا وقتی که از آن مال رفع توقیف نشده است آن را به شخص دیگری انتقال دهد.

-شیوه محاسبه هزینه دادرسی-اساساً هزینه دادرسی با توجه به خواسته خواهان معین می شود. به این مفهوم که خواهان در دادخواست میزان خواسته را معلوم می‌کند و دادگاه با توجه به مقدار قیمت‌گذاری شده مبلغ مخارج دادرسی را معین می نماید. اما راجع به اموال غیر منقول دادگاه نسبت به چیزی که خواهان مشخص نموده فقط کفایت نمی‌کند. بلکه هزینه دادرسی باید با توجه به ارزش معاملاتی املاک در هر مکان و وسیله کارشناس تعیین شود و با توجه به آن هزینه دادرسی پرداخت گردد.

مضاف بر موارد ذکر شده در بالا تقسیم بندی اموال به منقول و غیر منقول بر موضوعاتی مثل حق ارتفاق و غیر تجاری بودن معاملات اموال غیرمنقول و محدودیت اشخاص بیگانه در تملک اموال غیرمنقول و غیره نیز موثر خواهد بود.

توقیف عواید مال غیر منقول

بر اساس ماده ۱۰۲ قانون اجرای احکام مدنی چنان چه مال غیر منقول دارای عوایدی باشد به اندازه که عواید یکسال آن به منظور پرداخت محکوم به و مخارج اجرای آن کفایت کند عین مال توقیف نمی‌گردد و تنها عوارض آن مال مورد توقیف واقع می‌شود تا محکوم به از آن پرداخت گردد. منوط  بر آن که محکوم علیه به این موضوع رضایت دهد.

توقیف اموال غیرمنقول

به طور کلی توقیف اموال غیر منقول با توقیف اموال منقول بسیار متفاوت است.

توقیف اموال غیر منقول ثبت نشده

با توجه به ماده ۹۹ قانون اجرای احکام مدنی اگر مال غیر منقولی مورد توقیف قرار گیرد، باید به اداره ثبت مکانی که مال غیرمنقول در آن جا به ثبت رسیده است آگاهی داده شود. بر اساس ماده ۱۰۰ قانون مدنی مقرر شده است که اداره ثبت مکانی که مال در آن جا قرار گرفته است، بازداشت آن مال را در دفتر املاک ثبت می‌کند و به  ضابطان اجرای احکام اطلاع می‌دهد.

در مورد توقیف اموال ثبت نشده غیر منقول مثلا فرض کنید فردی مغازه‌ای را در میانه یک مسیر ساخته و در آن فعالیت کند و به منظور ثبت آن کاری انجام ندهد. به همین سبب این مال غیر منقول سابقه و پیشینه ثبت نداشته باشد. توقیف این شکل از اموال  امکان‌پذیر است . در صورتی که محکوم علیه در آن تصرف داشته باشد و به شکل مالکانه این تصرف را اجرا کند. این نکته را باید در نظر داشت که بر اساس  حکمی مالک این مال محکوم علیه شناخته می شود و زمانی که این رای نهایی نشده باشد، نمی‌توان مال غیرمنقول را به عنوان محکوم به برداشت نمود.  بلکه فقط می توان در توقیف نگه داشت.