وصیت چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی وصیت چیست؟ و شرایط وصیت پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه وصیت

وصیّت مشتق از وصی به معنی وصل و پیوند است و به اعتبار اتصال تصرفات زمان حیات موصی به زمان پس از فوت آن را وصیّت نامیده اند.

وصیّت بر دو قسم است: تملیکی و عهدی

قانون مدنی به پیروي بسیاري از فقهاي امامیّه تعریفی از وصیّت که شامل وصیّت تملیکی و عهدي باشد ننموده و فقط آن را به دو قسم تقسیم کرده است.
علّت این امر آن است که هر یک از دو قسم وصیّت تملیکی و عهدي طبیعت حقوقی مخصوصی را در بر دارد،اگر چه هر دو مربوط به پس از فوت موصی می باشد. به هر ترتیب در شرایطی وصیت نامه فاقد اثر بوده یا از مصادیق بطلان خواهد بود .

انواع وصیت نامه

نگارش یک وصیت نامه به شکل صحیح و دقیق توام با رعایت بعضی از موازین قانونی با هدف اقدام به اعمال آن مضاف بر این که اراده و نیت وصیت کننده بعد از مرگ او به مرحله اجرا در می آید، باعث کاهش درگیری و اختلافات میان وارثان بعد از فوت  متوقف می شود  و از رجوع آن ها به  مراجع قضایی جلوگیری به عمل می آید.

بنابراین چه بهتر که در  زمینه‌ی تنظیم درست و صحیح وصیت نامه و مورد پذیرش بودن آن نکاتی را مورد نظر قرار بدهیم. بر اساس ماده ۲۷۶ قانون امور حسبی با هدف قابل قبول بودن وصیت نامه در مراجع رسیدگی‌کننده صحنه وصیت نامه وجود دارد از جمله وصیت نامه دستی یا خود نوشت وصیت نامه رسمی و وصیت نامه سری. وصیت نامه سری و خود نوشت این امکان را دارند که از سوی ورثه مورد تنفیذ یا اعتراض قرار بگیرند.

اما در مورد وصیت نامه رسمی و ارث نمی توانند نسبت به آن اعتراض کنند. چون وصیت نامه رسمی غیر قابل خدشه می باشد. بنابراین تنها وصیت نامه های دستی و خود نوشت و وصیت نامه های سری امکان اعتراض و تنفیذ از طرف ورثه را دارند.  در مورد نحوه رسیدگی به دعوای تنفیذ وصیت نامه و اسناد و مدارکی که برای این موضوع ضروری می باشد. عبارتند از:  یک نسخه فتوکپی از وصیت نامه،  شهادت از طرف شهود،  موضوع به کارشناسی.

بر اساس ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی و رای وحدت رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور:

وصیت نامه عادی زمانی امکان تایید و تنفیذ از طرف دادگاه را دارد که از طرف افراد ذینفع به شکلی صحیح اقرار شود و الا حتی اگر دلایل و مدارک صحت وصیت نامه عادی وجود داشته باشد، دادگاه حق تایید و تنفیذ وصیت نامه را ندارد.  غیر از موارد مذکور در هیچ موردی دعوای  تنفیذ و تایید وصیت نامه قابل شنیدن نمی باشد.

ابطال وصیت نامه مازاد بر ثلث

در برخی مواقع این امکان وجود دارد که وصیت نامه ای که به وسیله میت در زمان زندگی تنظیم شده ایراداتی داشته باشد که آن ایرادات به  زیان ذینفع ایجاد شده باشد. در این حالت باید دادخواستی به عنوان ابطال وصیت نامه تنظیم شود.  وصیت نامه باید صحیح و نافذ باشد. جز آن که خلاف آن ثابت شود. بر اساس اصل صحت،  اصل بر این است که وصیت نامه درست تنظیم شده است و آن کسی که مدعی این است که وصیت نامه صحیح نمی باشد، باید خلاف آن را اثبات کند و برای آن مدرک و دلیل بیاورد.

بر اساس ماده ۸۴۳ قانون مدنی معنی وصیت مازاد و زیاده بر ثالث نافذ نمی باشد. جز این که وارثان اجازه دهند یا برخی از آن ها این اذن  را بدهد.  در نتیجه تنها نسبت به برخی از آن‌ها نافذ خواهد بود. بر اساس این ماده قانون گذار بر این باور است که هر شخصی در زمان وصیت نامه خودش تنها می تواند تا میزان یک سوم اموال خودش را وصیت کند. اگر بیش تر از این مقدار را وصیت نماید باطل خواهد بود. جز آن که ورود آن را تایید و تصدیق نمایند. اما اگر وارثان آن را رد کنند و وصیت نامه باطل خواهد بود.

هر فردی قادر است تا زمانی که زنده می باشد با آزادی و اختیار کامل اموالش را به هر شخصی که مایل است انتقال دهد. اما چنان چه بخواهد این کار را در شکل وصیت نامه انجام دهد، باید بر اساس قانون تنها تا یک سوم اموال را وصیت کند.

وصیت نامه هایی که به شکل رسمی در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود به این جهت که هنگام تنظیم همه موارد که ضروری بوده است رعایت شده بی آن که به حکم دادگاه نیازی داشته باشند قابل اجرا می باشند و این دسته از وصیت نامه ها به راحتی قابلیت ابطال ندارند و انکار و تردید و شک در مورد آن ها قابل پذیرش نمی باشد. جز این که در مورد آن ها ادعای جعل مطرح شود.

هم چنان که می تواند وصیّت را نسبت به تمام سهم خود از مازاد از ثلث اجازه دهد، می تواند نسبت به قسمتی از آن اجازه بدهد و نسبت به قسمت دیگر رد کند. مثلًا هرگاه کسی وصیّت کند که خانه او از آن برادر کوچکش باشد و فقط داراي یک پسر منحصر باشد و خانه صد میلیون تومان  بیش از ثلث ارزش داشته باشد، آن پسر می تواند فقط به مقدار نصف از آن را اجازه دهد، و بقیه را رد کند در این صورت وصیّت نسبت نصف از مازاد آن باطل می گردد.اجازة ورثه نسبت به ما زاد بر ثلث عبارت از امضاء و تنفید وصیت است و رضایت باطنی ورثه به تنهائی کافی نیست.

تقاضای ابطال وصیت نامه

دادخواست ابطال وصیت نامه، از امور غیر مالی و امور حسبی می باشد و این موضوع در دادگاه نزدیک به محل اقامت متوفی تنظیم می شود. حتما در دادخواست وصیت نامه باید دلیل ذکر شود و این موضوع اجباری می باشد. شخصی که به جهاتی که  در محکمه  قابل قبول است،  متقاضی ابطال وصیت نامه باشد باید دادخواست را به ضمیمه دلایل و جهات خود به طرفیت همه اشخاصی که نام آن ها در گواهی انحصار وراثت ذکر شده است به وسیله دفاتر خدمات قضایی ثبت کند.

دادخواست مذکور به دادگاه حقوقی صالح فرستاده می شود پس از آن به وسیله مدیر دفتر شعبه وقت رسیدگی تعیین و به دو طرف ابلاغ می شود. در وقت رسیدگی که از سوی مرجع صالح تعیین می شود. قاضی بعد از شنیدن اظهارات دو طرف و بررسی اسناد و مدارکی که به دادگاه ارائه شده است در شرایطی که ابطال وصیت نامه را محرز بداند حکم به ابطال آن صادر می کند.

شرایط ابطال وصیت نامه

همه انسان ها مالک اموال خودشان هستند و حق تصرف در آن را دارند. این قانون در مورد بعد از فوت افراد هم جاری می باشد و شخص با میل و اختیار خود قادر است وصیت نامه ای را تنظیم کند.  یکی از مهم ترین شرایط برای اقامه دعوای ابطال وصیت نامه استناد به جهات و مصداق‌های وصیت نامه می باشد که  برای ذینفع این امکان وجود دارد که در شرایط مختلف نسبت به آن ایراد وارد کند.

از شرایطی که برای ابطال وصیت نامه می توان برشمرد، استناد به مقررات قانونی است که متوفی در هنگام تنظیم وصیت نامه، آن قواعد را رعایت نکرده است و یا به ضرر و زیان حقوق بقیه افراد وصیت نموده است. اما در برخی از موارد  که در زیر از آن ها یاد می‌شود، وصیت نامه باطل خواهد بود. در وصیت نامه باید قواعد شکلی ویژه ای هنگام نگارش آن رعایت گردد و اگر این موارد در نظر گرفته نشود وصیت نامه باطل خواهد بود.

مثلاً اگر فرد وصیت کننده سواد نداشته باشد یا معلوم شود که امضای آن و مهر متوفی با اصل وصیت نامه در تطابق نیست، در این شرایط و صیت نامه باطل خواهد بود.

– وقتی متوفی به سبب خودکشی فوت کرده است  وصیت نامه ای که از سوی او  تنظیم شده است باطل خواهد بود.

– اگر کسی در وصیت نامه تنظیمی خود راجع به اموال دولتی و متعلق به شخصی دیگر وصیت کرده باشد آن وصیت باطل خواهد بود.

–  اگر متوفی در هنگام نگارش وصیت نامه اهلیت نداشته  باشد، وصیت نامه باطل می باشد. زیرا نگارش یک وصیت نامه، عملی حقوقی است که باید شخص وصیت کننده اهلیت و قصد و رضا داشته باشد. نگارش وصیت نامه عمل حقوقی است که باید اهلیت و رضای طرفین و قصد آن ها محرز باشد. پس اگر محجوریت  متوفی محقق شود که در هنگام تنظیم وصیت نامه محجور بوده است وصیت نامه باطل می شود.

– اگر متوفی دو وصیت نامه را نگارش کرده باشد و معلوم شود که هردو وصیت نامه با هم در تضاد و تعارض هستند وصیت نامه ی فرد باطل می باشد.

– اگر با توجه به دلایلی معلوم شود و به اثبات برسد که متوفی از وصیت نامه خود رجوع کرده است وصیت نامه باطل می باشد.

– چنان چه وصیت نامه ای که توسط متوفی تنظیم شده ایرادات شکلی داشته باشد مثلا اگر مشخص شود وصیت  به صورت سری نوشته شده باشد اما بعداً معلوم شود که شخص متوفی سواد نداشته است، وصیت‌نامه باطل خواهد بود. یا در مورد دیگر مهر و امضای متوفی در وصیت نامه با مهر و امضای متوفی مطابقت نداشته باشد و جعلی باشد وصیت نامه باطل خواهد بود.

ابطال وصیت نامه عادی

روش ابطال وصیت نامه عادی به یکی از طرق زیر صورت می گیرد:

-ابطال وصیت نامه به سبب  محروم نمودن یکی از ورثه از ارث:

گاهی اوقات امکان دارد متوفی در زمان وصیت نامه ی خود،  بعضی از وراث را از ارث محروم نماید. در این صورت وصیت نامه باطل خواهد بود.

– ابطال وصیت نامه به جهت اهلیت نداشتن متوفی: در برخی موارد موصی ممکن است مجنون یا دیوانه  یا محجور باشد. یعنی عقل کامل به منظور اداره اموال خود ندارد  یا فردی باشد که ممنوع المعامله بوده است  اگر در این صورت و صیت کند وصیت نامه اش باطل خواهد بود.

– اگر در وصیت نامه متوفی سندی  مبتنی بر انصراف و رجوع موصی از وصیت نامه‌اش محقق شود،  وصیت نامه باطل خواهد بود.

– اگر  وصیت نامه به منظور نامشروعی صورت گیرد،  مثلاً شخص متوفی به سبب اشتغال به کار نامشروع مال خود را به فرد یا مجموعه با هدف نامشروع وصیت نماید، وصیت نامه باطل می باشد.

– اگر شخص متوفی خودکشی کرده باشد وصیت نامه ای که از او به جا مانده است باطل است.

– اگر شخص وصیت خود را راجع به مال غیر یا در مورد اموال عمومی یا اموال موقوفه  وصیت کرده باشد وصیت او باطل می باشد.

–  وصیت راجع به مال توقیفی: اگر دارایی شخص متوفی ضمانت و وثیقه ای جهت وصول مطالبات باشد، در این صورت طلبکار ها این امکان را دارند که اگر مالی مورد وصیت قرار گرفته شده باشد که وصیتی در اختیار طلبکار ها بوده است، وصیت نامه را باطل کنند.

– اگر وصیت به منظور گریز از دین باشد وصیت نامه باطل خواهد بود.  اگر محرز شود که قصد و هدف متوفی این است که اموال خود را برای این که از پرداخت طلب طلبکاران بگریزد و یا انتقال دهد  مورد وصیت قرار می دهد، وصیت نامه او باطل می باشد.

–  اگر مالی که مورد وصیت قرار گرفته است پیش از آن که به موصی له منتقل شود  از بین رفته باشد یا اتلاف شده باشد وصیت نامه باطل شده و موصی له این امکان را ندارد که  عوض آن را درخواست کند.

–  اگر وصیت نامه به‌صورت جعلی باشد باطل است.