امین کیست و ضم امین چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار  به معرفی و بررسی تخصصی امین و ضم امین چیست؟ و شرایط امین و ضم امین پرداخته تا به بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه امین و ضم امین:

در قوانین مختلف ، قانون گذار ، اشخاصی را تحت عنوان امین معرفی کرده است .

این اشخاص در قانون مدنی  شامل ، وکیل ( در برابر موکل خود ) ، مستعیر ( در برابر معیر ) ، مستاجر ( در برابر موجر ) و  مستودع ( در برابر مودع ) می باشند .

البته ، برخی از اشخاص نیز با داشتن سمت هایی همچون ولی قهری ، وصی ، قیم ، دارای  عنوان امین می باشند .

در این مقاله ، به عنوان امین و تعهدات و مسئولیت های او و همچنین ضم امین و موارد آن و موارد عزل امین خواهیم پرداخت .

تعریف امین :

امین ، در لغت به معنای مورد اعتماد ، موثق و وفادار می باشد .

در اصلاح حقوقی ،  امین شخصی است که به موجب توافق و عقودی که بین اشخاص منعقد می شود ، با رعایت شرایط تعیین شده توسط قانون گذار ، دارای مسئولیت جهت انجام وظایف خود نسبت به دیگری بوده و در صورت تقصیر ، مسئول جبران خسارات خواهد بود .

تعهدات امین :

قانون گذار ، ذیل مبحث عقد ودیعه ، به بیان مقررات امر امانت پرداخته و قواعد آن را تعیین کرده است .

به موجب این مقررات ، شخص امین دارای تعهدات زیر می باشد :

• تعهد به رعایت طرق و روش های تعیین شده از جانب امانت گذار برای حفظ مورد امانت . ممکن است که به تشخیص امین ، تغییر روش فوق ،  ضرورت داشته باشد ، در این صورت می تواند روش تعیین شده را تغیر دهد و مسئولیتی از این جهت نخواهد داشت مگر آن که امانت گذار به طور وضوح ، تغییر روش را منع کرده باشد .
• در صورت عدم تعیین امانت گذار ، امین موظف است که مطابق عرف و به نحو متعارف عمل کرده و اقداماتی را که به طور متعارف جهت حفاظت از مورد امانت لازم می باشد را انجام داده باشد .
• در صورت مطالبه و تقاضای امانت گذار مبنی بر استرداد مورد امانت ، امین باید اقدام به رد مورد امانت کند . رد مورد امانت باید به امانت گذار باشد مگر آن که خلاف آن به موجب امر قانون گذار ضرورت یابد .

منافع مورد امانت :

ممکن است که مورد امانت ، از اموالی باشد که دارای منفعت می باشد .

در این صورت ، منافع مذکور ،  متعلق به امانت گذار و مالک مال بوده و بنابراین امین باید منافع را به آن ها تحویل دهد و حقی برای تصرف در منافع یاد شده نخواهد داشت . به طور مثال اگر مورد امانت یک گوسفند باشد ، نوزاد متولد شده از این گوسفند نیز به امانت گذار تعلق خواهد داشت .

مستحق اللغیر بودن مورد امانت :

اگر شخصی ،  مالی را بر فرض مثال سرقت کرده و مال مسروقه را تحت عنوان مال خود ، به امینی که نا اگاه نسبت به سرقت می باشد ، بسپارد ،در این صورت پس از اشکار شدن تعلق مال به شخص دیگر ، امین باید مورد امانت را به مالک اصلی آن رد کند و در صورت عدم شناسایی مالک اصلی ، مال یاد شده تحت عنوان مال مجهول المالک بوده و مطابق مقررات ، رفتار خواهد شد .

تغییر سمت امانت گذار :

در صورتی که شخصی ، به عنوان وکیل ، قیم ، ولی قهری و .. مال متعلق به دیگری را  به شخص امین بسپارد ، پس از تغییر سمت امانت گذار ، امین موظف است مال را به صاحب اصلی آن در صورت امکان رد کرده و یا به شخصی که دارای سمت های مذکور شده است ، رد کند .

مسئولیت امین :

مسئولیتی که قانون گذار برای شخص امین در نظر گرفته است ، تحت عنوان ید امانی شناخته شده است .

منظور از ید امانی امین بز مورد امانت ، این است که در صورت عدم تقصیر امین ، تلف ، مفقود شدن و سایر خساراتی که در خصوص مورد امانت ایجاد می شود ، امین مسئولیتی نخواهد داشت .

در صورت احراز تقصیر امین ، ید امانی وی ، به ید ضمانی تبدیل شده و امین مسئول هر گونه خساراتی وارده به مورد امانت خواهد بود . بار اثبات تقصیر امین ، بر عهده ی مدعی آن می باشد .

تقصیر امین :

منظور از تقصیر ، تعدی و تفریط می باشد .

• تعدی :

تعدی به معنای  فرا تر رفتن و تجاوز و از حد گذشتن می باشد .

اگر امین ، از حدود متعارف یا حدود تعیین شده توسط امانت گذار ، تجاوز کند ، مسئول هر گونه خسارات وارده به مورد امانت خواهد بود .

• تفریط :

بر خلاف تعدی ، تفریط به معنای کم کاری می باشد .

به این صورت که امین  ، از انجام اقداماتی که باید انجام دهد ، خود داری کند . به طور مثال ، امانت گذار مقرر کرده باشد که روزانه دو مرتبه منزل مورد امانت ، مورد بررسی قرار گیرد ، در صورتی که امین  یک بار در روز منزل را بررسی کرده و اتفاقا دزدی از منزل سرقت کند ، امین مسئول خواهد بود .

شرط  ضمانت :

ممکن است که اشخاص ، مسئولیت امین را فراتر از مسئولیتی که قانون گذار برای او در نظر گرفته است ، تعیین کنند .

بنابراین ، اشخاص شرط می کنند که ید امین ، ضمانی باشد . در این صورت امین حتی بدون تقصیر ، نسبت به خسارات وارد شده به مورد امانت ، مسئولیت خواهد داشت .

عاریه ی طلا و نقره :

اصولا ، مستعیر ، دارای ید امانی می باشد اما در یک مورد ، قانون گذار استثنایی بر این قاعده مقرر کرده است .

به موجب این استثنا ، در صورتی که مورد عاریه ، طلا و یا نقره باشد ، ید مستعیر نسبت به مورد عاریه ، ضمانی می باشد حتی اگر دچار تعدی و تفریط نشده و یا بین طرفین ، در خصوص ضمانی بودن مسئولیت امین ، شرط و توافقی صورت نگرفته باشد .

البته طرفین می توانند خلاف این امر را مقرر کرده و نسبت به عاریه گیرنده ی طلا و نقره ، ید امانی را قائل شوند و این امر با توجه به ماده ی ۱۰ قانون مدنی امکان پذیر و معتبر می باشد .

رد مورد امانت :

امین ، در صورت مطالبه و تقاضای امانت گذار مبنی بر استرداد مورد امانت ، ملزم است که مورد امانت را به امانت گذار رد کند .

اگر امین از این امر خود داری و امتناع نماید ، از تاریخ امتناع ، دارای ید ضمانی نسبت به مورد امانت و خسارات وارد شده به آن خواهد بود .

ضم امین :

معنای لغوی ضم ، ضمیمه کردن ، پیوست کردن می باشد .

در اصطلاح حقوقی ، وقتی از ضم امین سخن می گوییم ، منظورمان حالتی است که به علل مقرر شده توسط قانون گذار ، شخصی را به عنوان امین به شخص دیگری پیوسته و ضمیمه خواهیم نمود تا با نظارت امین ضمیمه شده ، عمل مورد نظر انجام گیرد .

موارد ضم امین :

در موارد زیر ، شخصی به عنوان امین به شخص دیگر ضمیمه می شود :

• در صورتی که متولی تعیین شده توسط واقف ، در اداره ی امور موقوفه ، دچار خیانت و عدم رعایت غبطه ی موقوفه شود ، محکمه به متولی فوق  ، شخص امینی را ضم کرده تا با یکدیگر و با نظارت امین  ، به انجام امور موقوفه بپردازند .
• ولی قهری ، مسئول امور مولی علیه محجور می باشد ؛ اگر ولی قهری ( پدر و جد پدری ) به عللی هم چون کهولت سن و بیماری و ،،، نا توان از اداره ی امور مولی علیه باشد ، محکمه امینی را برای کمک به ولی قهری جهت انجام و اداره ی امور مولی علیه قرار خواهد داد .

موارد عزل امین :

گاهی اوقات ، امین ، با انجام اعمالی موجبات عزل خود را فراهم خواهد کرد .

موارد عزل امین شامل موارد زیر می شود :

• ولی قهری ، در صورتی که با انجام اقدامات خود ، موجب ورود ضرر و خسارت به مولی علیه شده و یا در اقدامات خود ، غبطه ی مولی علیه را رعایت ننماید ،  در این صورت دادگاه ، ولی قهری را عزل کرده و برای اداره ی امور مولی علیه ، قیمی نصب خواهد کرد .
• در صورت بروز و اشکار شدن فقدان وصف امانت برای قیم ، دادگاه قیم را عزل و قیم دیگری تعیین می نماید .
• اگر مشخص شود قیم ، لیاقت و توانایی اداره ی امور محجور را ندارد ، عزل خواهد شد .
• اگر قیم به عللی حبس شده و به موجب آن ، از انجام وظایف خود ناتوان شود ، عزل شده و بنابراین ، قیم دیگری تعیین می شود .
• اگر قیم ، ورشکسته شود .
• اگر قیم ، دچار جرایمی همچون ، سرقت ، خیانت در امانت ، کلاهبرداری ، هتک ناموس ، جرایم منافیات علیه عفت ،  جنحه نسبت به اطفال و کودکان و ورشکستگی به تقصیر و یا تقلب شود ، عزل خواهد شد .

در صورتی که مولی علیه و یا شخص محجور ، از حجر خارج شوند ، ولی قهری و قیم ، از سمت خود منعزل خواهند شد .