معاوضه چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی عقد معاوضه چیست؟ و شرایط عقد معاوضه پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

عقد معاوضه و تعریفی از آن:

در گذشته ، اشخاص و مردم جامعه ، برای رفع نیاز های خود به انجام معامله ای تحت عنوان معامله ی کالا ب کالا و یا معامله ی پا یا پای ، می پردازند .

معامله ی کالا به کالا ، به این صورت بود که فرض کنید شخصی به کشت گندم اشتغال داشت . میزان تولید گندم این شخص ، بیش از میزان مورد نیاز او می باشد .

شخص دیگری به کشت برنج می پردازد و مقدار برنج کشت شده ی او ، بیش از میزان برنجی ای است که مورد مصرف او است .

در صورتی که کشت کننده ی برنج ، به گندم نیاز داشته و کشت کننده ی گندم نیز به برنج نیاز داشته باشد ، این دو شخص می توانند با تعویض میزان مازاد محصول تولیدی خود ، با یکدیگر ، به رفع نیاز خود اقدام کنند .

به این معامله  ی انجام شده بین طرفین ، معامله ی کالا ب کالا گفته می شود .

معایب معامله ی کالا به کالا :

در انجام معامله ی کالا به کالا ، مورد معامله ، ممکن بود که به هیچ عنوان با یکدیگر دارای تناسب در خصوص ارزش آن ها نباشند .

به طور مثال ممکن بود که شخص یک کیلو گندم را در برابر ده کیلو برنج دریافت کند .

با توجه به امر فوق  ، اشخاص جهت رفع تضرر و غرر در معاملات ، اقدام به اختراع موردی که بتوان با آن معامله نمود کردند . این اختراع ، پول نام دارد .

در قانون مدنی ، عقدی تحت عنوان عقد معاوضه عنوان شده است که دارای شباهت بسیاری با معامله ی کالا به کالا می باشد .

در این مقاله قصد داریم ، عقد معاوضه را مورد بررسی قرار داده و مقررات و قواعد حاکم بر  آن را بیان نماییم .

معنای معاوضه :

معنا و مفهوم معاوضه ، عوض کردن و تبادل و مبادله می باشد .

به موجب عنوانی که برای این عقد در نظر گرفته شده و معنای لغت معاوضه ، در می یابیم که موضوع این عقد  ، مبادله کردن دو کالا با یکدیگر می باشد .

عقد معاوضه ، به موجب تعریفی که قانون گذار در ماده ی چهار صد و شصت و چهار قانون مدنی از آن ارائه داده است ، عقدی است که به موجب آن ، طرفین معامله ، مال خود را در ازای دریافت مال دیگری ،  به طرف دیگر عقد تملیک می کند .

مشخصات عقد معاوضه :

• این عقد ، از جمله عقود معاوضی می‌ باشد .
• عقد معاوضه ، عقد لازم بوده و بنابراین ، بر هم‌ زدن عقد ، به جز از طریق اعمال خیارات و یا اقاله ، امکان پذیر نمی باشد .
• عقد معاوضه ، عقد رضایی است و قبض مورد معامله ، شرط صحت عقد نمی باشد .
• این عقد ، از جمله عقود مغابنه ای می‌ باشد .
• عقد معاوضه عقدی تملیکی است .

شباهت عقد بیع و معاوضه :

عقد بیع ، عقدی است که به موجب آن ، عینی در برابر عوض معلوم و مشخصی ، مورد معامله قرار می گیرد .

عقد معاوضه نیز عقدی است که به موجب آن ، دو مال با یکدیگر معاوضه شده  و با انعقاد عقد ، هر یک از طرفین ، مالک عوض دریافتی می شود .

با توضیحات فوق ، مشخص می شود که نتیجه و اثر نهایی این دو عقد ، یکسان و مشابه می باشد و اثر هر دو در نهایت تملیک عوضین معامله به طرفین معامله می باشد .

تفاوت عقد بیع و معاوضه :

عقد بیع و معاوضه ،  اگر چه که دارای وجه شباهت هایی در خصوص اثار و نتیجه ی نهایی معامله می باشند اما ، دارای تفاوت های بسیاری بوده که موجب تمایز آن ها از یکدیگر می شود .

تفاوت های این دو عقد عبارت است از :

• عقد بیع ،  عقدی است که به موجب تعریفی که قانون گذار از آن ارائه داده است ، لزوما باید مبیع آن ، عین باشد اما در عقد معاوضه ، عوضین معامله ، بدون در نظر گرفتن عنوان مبیع یا ثمن برای آن ها ، معامله و مبادله می شوند و بنابراین ، محدودیتی در خصوص عوضین معامله وجود نخواهد داشت .
• عقد بیع ، دارای احکام خاصی می باشد که در عقد معاوضه جاری نمی باشد که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد .
• عقد بیع ، معمولا در معاملات افراد ، شامل مبادله ی کالا با پول می باشد و عقد معاوضه ، عقدی است که دو کالا با یکدیگر مبادله و تبادل می شوند . بنابراین ، عقدی که کالا در برابر پول دریافت می شود ، عقد بیع و عقدی که دو کالا با یکدیگر مبادله می شوند ، عقد معاوضه می باشد . البته ممکن است که طرفین خلاف این امر را قصد کنند .

احکام خاصه بیع :

احکامی که تنها اختصاص به عقد بیع داشته و در عقد معاوضه جاری نخواهند شد ،

• خیارات مختص بیع :

به موجب مقررات قانون مدنی ، سه نوع خیار وجود دارد که تنها به عقد بیع اختصاص داشته و در سایر عقود از جمله عقد معاوضه ، جاری نخواهند بود . این سه خیار شامل خیار مجلس ، حیوان و تاخیر ثمن می باشد .

• حق شفعه :

در صورتی که یکی از دو شریک مال غیر منقول ، حصه و سهم خود را به موجب عقد بیع ، به شخص ثالثی منتقل کند ، شریک در مال غیر منقول می تواند به وسیله ی حق حبسی که برای او ایجاد شده است ، حصه ی منتقل شده را تملیک کند .

در صورت انتقال سهم مال غیر منقول به موجب عقد معاوضه ، حق شفعه ای برای شریک مال ، ایجاد نخواهد شد .

فایده ی تمایز عقد بیع و معاوضه :

عقد بیع و معاوضه ، با وجود شباهت های موجود ، دارای تفاوت های زیادی با یکدیگر می باشند .

همان طور که گفتیم ، در عقد بیع ، احکام اختصاصی وجود داشته که برای جلوگیری از اعمال این احکام در عقد معاوضه ، باید این دو عقد را از یکدیگر تمیز داده و مقررات هر یک از این دو عقد را در جای مخصوص و مناسب خود ، اعمال نماییم .

مستحق اللغیر بودن مورد معامله :

اشخاصی که طرفین عقد معاوضه می باشند ، باید مالک مالی که به طرف دیگر تملیک می کنند بوده و یا از جانب مالک مال ، دارای اذن و اجازه باشند .

در صورتی که پس از انعقاد معامله ، مشخص شود که ، یکی از عوضین و یا هر دوی آن ها ، متعلق به شخصی می باشد که برای انعقاد عقد ، اذن نداده است ، عقد معاوضه ی منعقد شده ، عقد فضولی بوده و غیر نافذ می باشد .

در صورت رد معامله توسط مالک مال ، عقد معاوضه ، باطل شده و بنابراین ، هر یک از دو عوض معامله ، به مالک اصلی خود باز خواهد گشت . در این صورت اگر شخص طرف معامله ، از فضولی بودن آن ، اگاه نبوده باشد ، می تواند از شخص فضول ، علاوه بر دریافت عوض معامله ، خسارات متحمل شده را دریافت کند .

اگر مالک مال ، عقد معاوضه را تنفیذ کند  ، معامله به نحو صحت منعقد شده و نافذ می باشد و اثرات آن ایجاد خواهد شد .

تلف مال قبل از قبض :

در عقد بیع ، مقرره ای تحت عنوان تلف مبیع قبل از قبض وجود دارد که به موجب آن ، در صورت تلف شدن قهری مبیع پیش از تسلیم آن به شخص خریدار ، عقد بیع منعقد شده ، منفسخ خواهد شد .

در خصوص امکان اعمال این مقرره در عقد معاوضه ، نظرات مختلفی وجود دارد اما به موجب نظر غالب حقوقدانان ، این مقرره ، در عقد معاوضه نیز جاری می شود و در این صورت اگر یکی از عوضین معامله پیش از تسلیم آن به طرق دیگر به نحو قهری تلف شود ، عقد معاوضه منفسخ خواهد شد .

اعمال خیار غبن :

برخی از حقودانان  ، عقد معاوضه را عقدی مسامحه ای دانسته و بنابراین ، اعمال خیار غبن را در این عقد ، غیر ممکن می دانند .

همان طور که در گذشته بیان کردیم ، به موجب نظر غالب حقوقدانان ، عقد معاوضه ، عقدی  است که عین در آن راه دارد و بنابراین اگر یکی از طرفین معامله ، دچار غبن فاحش در انعقاد عقد معاوضه شود ،  در این صورت ، این شخص می تواند با اعمال خیار غبن ، عقد را بر هم زده و از تضرر خود جلو گیری نماید .

تفاوت عقد معاوضه و اجاره :

عقد اجاره ، به موجب مقررات قانون مدنی ، عقدی است که مطابق آن ، منفعتی در برابر عوض معلومی قرار می گیرد .

این تملیک منفعت در عقد اجازه ، تا مدت زمان معین و مشخصی می باشد و بنابراین شخص مستاجر ، به طور دائم ، مالک منفعت عین مستاجره نمی شود .

در صورتی که یکی از عوضین معامله در عقد معاوضه ، منفعت باشد ، در این صورت ، مالکیت منفعت ، به طور دائم به شخص منتقل خواهد شد و تملیک منفعت در عقد معاوضه بر خلاف عقد اجاره ، دائمی می باشد .