نیابت قضایی چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی نیابت قضایی چیست؟ و شرایط نیابت قضایی پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم نیابت قضایی :

گاهی ممکن است یک مسئله قضایی برای شما در یک شهرستان دوردست اتفاق بیفتد و از آن دست موضوعاتی باشد که نیازمند پیگیری و مراجعه مداوم باشد بهترین را ان است که از موضوع نیابت قضایی که قانون گذار برای افراد  در چنین موقعیتی قائل شده است بهره ببرید.

البته که شما اختیار دارید که جهت پیگیری امور به  فرد نائب ماموریت دهید . این موضوع در مباحث حقوقی همواره مورد استفاده قرار گرفته و کارایی های بسیاری داشته است. بنابر این چنان چه دادگاهی برای دادرسی به دعوایی نیازمند عملیاتی باشد اما دعوا در حوزه جغرافیایی آن قرار نداشته باشد این امکان برای او وجود دارد که به دادگاهی صالح در این موضوع نیابت دهد. در مورد رسیدگی به جرایم و گاهی در مورد بقیه دعاوی این امکان وجود دارد که دادگاه نیابت قضایی اعمال کند.

در این حالت فرد اقامه کننده دعوا را به دادگاهی در شهر دیگر انتقال می دهد. ممکنن است این تصور به ذهن بیاید که چرا دادگاه ما را سر می دواند؟ و چرا در همان دادگاه رسیدگی به عمل نمی آید؟

ارتباط نیابت و صلاحیت محلی:

وقتی موضوعی در یک مرجع قضایی طرح می شود ابتدا مرجع در نظر می گیرد که آیا صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد یا خیر. از طرفی اگر بخواهیم مفهوم لغوی صلاحیت را در نظر بگیریم باید بگوییم که به مفهوم شایستگی و اختیار می باشد در مباحث حقوقی منظور  این است که مرجع قضایی شایستگی رسیدگی به پرونده ی قضایی را دارد یا نه.

به فرض دادرسی در دعوای نفقه میان زن و شوهر در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد  منظور این است که دادگاه خانواده این شایستگی را دارا می باشد به پرونده مذکور رسیدگی نماید.صلاحیت بر دو قسم است: صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی ( نسبی)

وقتی صحبت از صلاحیت ذاتی می شود از خط قرمز دادگاه ها در واقع صحبت شده است و سرپیچی از آن ممنوع می باشد چون اگر مخالف با صلاحیت ذاتی اقدامی صورت بگیرد این موضوع بر خلاف نظم عمومی اجتماع خواهد بود. سه مورد را توام با صلاحیت ذاتی دادگاه ها باید بدانیم : اول  صنف که به کیفری و مدنی و اداری تقسیم می شود.

دوم درجه که  دادگاه های بدوی و تجدید نظر را شامل می شود. سوم نوع دادگاه ها هستند که عمومی و اختصاصی می باشند. به طور کلی دعاوی باید به دادگاه های عمومی ارجاع داده بشوند جز این که در قانون از دادگاه اختصاصی یاد شده باشد.

فرضا در مورد رسیدگی به جرایم افراد نظامی قطعا دادگاه نظامی باید دادرسی نماید بنابر این دادگاه نظامی از جمله دادگاه های اختصاصی می باشد. از سوی دیگر اشخاص حتما باید صلاحیت ذاتی را رعایت نمایند و هر نوع اقدام دادگاهی که بر مبنای صلاحیت ذاتی نباشد باطل است. از طرف دیگر منظور از صلاحیت محلی  شایستگی دادگاه ها از نظر قلمرو جغرافیایی مورد نظر است. در ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی به این موضوع پرداخته است.

مطابق ماده مذکور اصولا دعوا باید در دادگاهی مطرح شود که خوانده در آن حوزه اقامت دارد  به فرض اگر شما از فردی که در شیراز است پولی طلب دارید  و تصمیم شما بر این است که برای وصول پول از او شکایت به عمل آورید دادگاه شیراز صالح به رسیدگی به آن پرونده می باشد به این دلیل که شیراز محل اقامت خوانده می باشد و همان شیراز صلاحیت محلی به این موضوع را دارد.هدف از وضع موضوع صلاحیت محلی در قانون سهولت در رسیدگی به پرونده های قضایی و آسودگی مردم می باشد. منظور از حوزه قضایی هم قلمرو یک بخش یا یک شهرستان است که دادگاه در آنجا قرار گرفته است.

ارتباط صلاحیت با نیابت قضایی:

نیابت عملی حقوقی می باشد که یک فرد به دیگری این اجازه را می دهد که به اسم و برای منافع او دست به اقدامی بزند. مثل نیابتی که موکل به وکیل خویش می دهد  بنابر این نیابت قضایی موضوعی است که میان افراد در جریان نیست بلکه موضوعی است که در مراجع قضایی اهمیت دارد. نتیجه می توان گرفت که همان گونه که هر کدام از ما امکان دارد فردی را جانشین خود کنیم دادگاه ها هم این امکان را دارند که اعطای نیابت کنند.

قضات این تکلیف را دارند که در رسیدگی به پرونده ها هم صلاحیت ذاتی را باید رعایت کنند و هم صلاحیت محلی را. برخی اوقاتبر اساس ماده 290 قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی به ادله ای از جمله پژوهش از کسانی که اطلاع دارند و گواهان یا هر عمل دیگری که باید بیرون از مکان دادگاه رسیدگی کننده به دعوا اجام شود دادگاه به مرجع صلاحیت دار محلی دیگر اعطای نیابت می کند تا تصمیم مقتضی را اتخاذ نماید  و کلیه گزارش ها را به دنبال یک صورت مجلس به دادگاه نیابت دهنده بفرستد منوط بر آن که انجام آن اعمال به وسیله دادگاه نیابت دهنده ضروری نباشد.به بیان دیگر دادگاه برای دستیابی به بعضی از حقیقت ها مجبور به جمع آوری ادله ای است که در حوزه قضایی دیگر قرار گرفته است.

فرضا دادگاه شیراز عهده دار دادرسی در یک پرونده می باشد در دادگاه شیراز احتیاج به کشف  از مطلعین در مورد یک موضوع می باشد در شرایطی که مطلعین در تهران اقامت دارند تا مطلع را احضار نموده و تحقیقات لازم را انجام دهد و نتیجه تحقیقات را به دادگاه نیابت دهنده شیراز ارسال نماید.

نیابت قضایی در امور کیفری:

بر اساس ماده 59 قانون آیین دادرسی کیفری اگر مکاشفه از متهم یا استماع شهادت شهود معاینه محل یا گرد آوری اسباب جرم و بازرسی از منزل ضرورت یابد دادگاه یا دادسرای رسیدگی کننده به دادگاه یا دادسرای صالح آن محل نیابت رسیدگی به آن موضوع را با بیان جزییات موارد خواهد داد.

وظیفه دادگاه این است که تحقیقات را انجام می دهد و هر آن چه را که به دست آورد را بعد از امضا برای دادگاه نیابت دهنده ارسال می نماید. فرض کنیم در اصفهان قتلی اتفاق افتاده است بنابر این اتفاق حوزه قضایی صالح به موضوع جهت رسیدگی اصفهان می باشد اما شاهد صحنه قتل در شیراز زندگی می کند  پس از دادگاه اصفهان به دادگاه شیراز نیابت داده می شود که تحقیقات را انجام داده و به اصفهان گزارش کنند. البته شایان به ذکر است که در قانون برای شاهد و همچنین شهادت شرایط خاصی مد نظر گرفته شده است که این شرایط شامل جرح و تعدیل شاهد می باشد و پیشنهاد ما به شما عزیزان این است که مقاله ایی تحت همین عنوان را در سایت دادیار مطالعه نمایید.

موضوع مهمی که در این جا باید در نظر داشت این است که در جایی که دادگاه به طور مستقیم بر اساس اقرار متهم یا شهادت شهود  می خواهد رای را صادر کند  قاضی باید اقرار و شهادت را بشنود و در این موارد نیابت قضایی میسر نمی باشد. برگزاری جلسه محاکمه  با نیابت قضایی امکان ندارد.

مضاف بر آن در مواردی از نیابت قضایی که موارد معین در قانون را مراعات نکرده باشد یا از نظر قانونی نقص داشته باشند به دادگاه اعطا کننده ی  نیابت ارجاع می شود. موضوعاتی مثل ابلاغ اخطاریه  که دریافت آن از اداره ابلاغیه میسر است و ارجاع افراد به پزشکی قانونی و موضوعاتی از این قبیل نیازی به نیابت قضایی نداشته و به طور مستقیم اعمال می شود.

نیابت قضایی و انواع آن:

نیابت قضایی بر دو نوع می باشد :

داخلی – خارجی یا به بیان دیگر بین المللی. زمانی نیابت قضایی داخلی می باشد که مرجعی قضایی درداخل ایران به مرجعی دیگر در ایران نیابت بدهد. بنابراین هم دادگاه اعطا کننده نیابت در ایران هم گیرنده نیابت.

توجه به یک نکته ضروری است که دادگاه نیابت دهنده این امکان را ندارد که شعبه را انتخاب نماید. که به حوزه قضایی صالح ارسال می کند و رئیس حوزه تقسیم را انجام می دهد. از طرف دیگر وقتی یکی از دادگاه های ایران درخواستی به یکی از مقامات قضایی خارج از ایران و یکی از کشورها ی خارجی ارسال می کند این اقدام اعمال نیابت خارجی می باشد.

فرضا از سوی تهران نیابتی قضایی به یکی از دادگاه های صالح آمستردام اعطا می شود در مورد نیابت خارجی این نکته را بگوییم که حتما میان دوکشوری نیابت قضایی رد و بدل می شود باید معاهده ای در این مورد با کشور مربوطه وجود داشته باشد.

بنابر این اگر ایران نیابت قضایی از سوی هلند را قبول می کند هلند هم باید بپذیرد.  بنابر این ایران منوط بر وجود معاهده متقابل قادر واهد بود از سوی کشورهای دیگر نیابت قضایی اخذ نماید. نیابت قضایی در ایران به نفع کشور بر اساس  قانون ایران خواهد بود. چنان چه مراجع قضایی خارجی طریق دیگری را تعیین کرده باشد  مشروط بر این که معامله متقابل بین دو کشور باشد و این موضوع بر خلاف مقررات و نظم عمومی  نباشد همان طریق اجرا می گردد.

در موضوع نیابت قضایی به مراجع قضایی بیرون از کشور از سوی ایران تقاضا می شود که بر اساس قانون ایران رسیدگی شود. مراجع قضایی ایران باید تقاضا را توام با همه اقداماتی که خواهان رسیدگی به ان هستند به کشوری که نیابت گیرنده می باشد ارسال کنند. چنان چه با روش دیگری رسیدگی انجام شود باید دادگاه ایران آن را مورد تایید قرار دهد.

اعتراض به تصمیم دادگاه:

چنان چه در رسیدگی به یک پرونده موضوع نیابت قضایی  بیان شود  و فرد به عنوان یکی از دو طرف دعوا حس کند که رسیدگی به دعوا به طول می انجامد و به این تصمیم دادگاه اعتراض نمود باید این اعتراض را به مرجع قضایی نیابت دهنده ارائه نمود.

ریاست قوه قضاییه جهت مراعات آیین دادرسی بخش نامه ای صادر نموده است که طی آن از همه مراجع قضایی خواسته از اعطای نیابت مبهم و ناقص بپرهیزند.

چون این امر موجب اتلاف وقت و صرف هزینه و اطاله دادرسی می شود. ضمن آن که در این بخش نامه تصریح شده است که مشخصات کامل دو طرف دعوا  شاهدان مطلعین و سمت قاضی  نیابت دهنده باید در اوراق نیابت تبیین شود مراجعی که نیابت می دهند نباید نیابت را به مرکز استان بفرستند زیرا باعث طولانی شدن مسیر دادرسی خواهد شد.