مرور زمان چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی مرور زمان چیست؟و شرایط مرور زمان چیست؟پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه مرور زمان:

برخی اوقات امکان دارد شاکی پس از سپری شدن ماه ها و سال ها به دادگاه  به منظور شکایت و طرح دعوا رجوع کند. سوالی که در این جا به ذهن  متصور است آن است که آیا بعد از گذشت مدت زیاد شاکی قادر است اقدام به شکایت نماید یا به بیان دیگر قاعده مرور زمان در مورد او قابل اجرا خواهد بود.

مفهوم مرور زمان:

به شکل کلی مرور زمان به معنای گذشتن مدت زمانی است که بعد از آن امکان شکایت و تعقیب متهم و صدور و اجرای حکم میسر نمی باشد. در حقیقت بعد از سپری شدن مدت زمان مشخص که اندازه ی آن منوط به درجه ی اهمیت هر جرم می باشد که در قانون تعیین شده است، جامعه از لطمه ای که به آن ایراد شده است صرف نظر می نماید.

به بیان دیگر باید گفت مرور زمان به مفهوم سپری شدن مدت زمانی می باشد که سبب به وجود آمدن شرایط حقوقی جدیدی خواهد شد. پس از گذشت زمان این امکان را به وجود می‌آورد که در تعقیب جرم و مجرم و اجرای مجازات اثرگذار واقع شود. نکته قابل توجه آن است که مرور زمان مخصوص جرایم تعزیری می باشد و جرایمی که باعث قصاص و حد  می باشد در برگیرنده ی مرور زمان نخواهد بود.

انواع مرور زمان:

مرور زمان دارای شکل های مختلفی می باشد و در شرایط متفاوت حقوقی تعاریف گوناگونی از آن شده است که در زیر به آن ها پرداخته ایم.

مرور زمان شکایت:

این شکل از مرور زمان، خاص جرایم می باشد. امکان گذشته از آن ها وجود دارد. منظور از جرم قابل گذشت جرمی می باشد که فقط با شکایت شاکی امکان تغییر آن وجود دارد و چنان چه شاکی در هر مرحله از رسیدگی و تعقیب یا مجازات از جرم گذشت کند و رسیدگی به آن متوقف خواهد شد.

مرور زمان تعقیب:

در فرضی که از زمان وقوع و تحقق جرم تا پایان مهلت های قانونی  در مورد جرمی که غیرقابل گذشت است، تعقیبی انجام نشود، بعد از آن دیگر این امکان وجود ندارد که در مورد آن پیگیری نمود. به بیان دیگر مرور زمان در حالت تعقیب جرایمی که مجازات آن ها تعزیری است آن را متوقف می نماید که از زمان احقاق جرم تا پایان موقع هایی که در زیر ذکر شده است تعقیب نشود ، از زمان آخرین اعمال تعقیب یا تحقیق با پایان این زمان ها به صدور حکم قطعی خاتمه نیافته باشد.

این زمان ها با در نظر گرفتن نوع جرم فرق می‌کند که در زیر به آن پرداخته شده است:

– جرایم تعزیری درجه یک تا سه با پایان ۱۵ سال

– جرایم تعزیری درجه چهار با پایان ۱۰ سال.

– جرایم تعزیری درجه ۵ با پایان هفت سال.

– جرایم تعزیری درجه شش با پایان ۵ سال.

جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با پایان سه سال، شامل مرور زمان می‌شوند. مضاف بر این در مورد صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب از زمان قطعی شدن حکم محکمه ای که دادرسی کیفری مشروط به صدور رای آن می باشد، آغاز می شود.

قابل ذکر است که در جرایم تعزیری قابل گذشت اگر کسی که از جرم زیان می‌بیند، طی مدت یک سال از زمان آگاهی از احقاق جرم شکایتی را اقامه نکند، حق شکایت کیفری او از بین می رود.

جز این که زیر نظر و سلطه ی متهم قرار داشته باشد یا به علتی که از اختیار او بیرون می باشد، امکان شکایت نداشته باشد  که در این حالت زمان مشخصی از تاریخ برطرف شدن موانع قابل محاسبه خواهد بود. مضاف بر این اگر کسی که از جرم زیان دیده است پیش از پایان مدت مذکور فوت کند و زمانی به منظور چشم‌پوشی از اقامه ی شکایت وجود نداشته باشد، هر کدام از ورثه طی مدت ۶ ماه از زمان خود اختیار شکایت را خواهند داشت.

مرور زمان دادرسی:

اگر از زمان آخرین عمل تعقیبی و تحقیقی با پایان مدت قانونی رای قطعی صادر نگردد، بعد از آن دیگر طرح دعوا میسر نیست. بر اساس تبصره ۱ ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اقدامات تعقیبی یا تحقیقی به عملی گفته می شود که مقامات قضایی به منظور انجام یک تکلیف قانونی مثل جلب و بازجوئی و استماع اظهارات شهود و مطلعان  وتحقیقات و معاینه محلی و نیابت قضایی به انجام می رساند.

مرور زمان اجرای حکم:

چنان چه از هنگام قطعی شدن رای تا پایان مدت قانونی حکم صادر شده به اجرا نرسد، بعد از آن امکان اجرای مجازات میسر نمی باشد.

مرور زمان انواع سرقت های تعزیری:

با توجه به این که سرقت از جمله جرایم غیرقابل گذشت، محسوب می‌شود، بنابراین شامل مرور زمان شکایت نخواهد شد و چه شاکی شکایت نماید و چه نکند این جرم از طرف دادستان قابل پیگیری می باشد. قانون مجازات اسلامی به منظور سرقت های گوناگون با در نظر گرفتن شرایط و شیوه ی احقاق آن کیفر های مختلفی را پیش بینی نموده است.

مرور زمان صدور حکم:

چنان چه از زمان اولین عمل تعقیب تا پایان مدت زمانی که برای مرور زمان ضرورت دارد، راجع به موضوعی رای صادر نگردد، بعد از پایان مهلت قانونی موضوع شامل مرور زمان می شود. در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی مرور زمان را از زمان آخرین اقدام تعقیبی و تحقیقی تا پایان مدت های ذکر شده در این ماده در شرایطی که سبب صدور رای قطعی نشده باشد ذکر کرده است.

اقدامات تعقیبی و تحقیقی که در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده است به مفهوم هر شکل فعالیتی می باشد که مراجع قضایی در مسیر انجام تکالیف قانونی خود اقدام می‌کنند. مثل جلب و بازجویی و احضار و استماع اظهارات شروع و مطلعان تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی. پس چنان چه مدیر دفتر یک محکمه قضایی دستور حاضر نمودن متهم را صادر کند یا دستور تمدید برگه های احضاریه و ابلاغ مجدد را بدهد، این اعمال قطع کننده مرور زمان کیفری نمی باشد.

مرور زمان احکام تعزیری:

به شکل کلی باید گفت مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را متوقف می نماید و مدت آن از زمان قطعی شدن حکم بدین ترتیب می باشد که در زیر به آن اشاره شده است؛

– جرایم تعزیری درجه یک تا سه با پایان ۲۰ سال.

– جرایم تعزیری درجه چهار با پایان پانزده سال.

– جرایم تعزیری درجه ۵ با پایان ده سال.

– جرایم تعزیری درجه شش با پایان هفت سال.

– جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با خاتمه یافتن ۵ سال.

چنان چه اجرای همه یا بخشی از مجازات منوط به سپری شدن مدت تا برطرف شدن مانعی باشد، مرور زمان از هنگام پایان مدت تا برطرف شدن زمان قابل محاسبه خواهد بود. مرور زمان اجرای احکام دادگاه هایی که در خارج از کشور واقع شده اند، در مورد تبعه های ایرانی در حدود قوانین و توافقات قانونی شامل قوانین ماده خواهد شد.

جرایم بدون مرور زمان:

قبلاً در مورد جرایمی که قاعده ی مرور زمان راجع به آن ها جاری می شود، مباحثی ارائه شد. سوالی که به ذهن متصور می شود این است که کدام دسته از جرایم قاعده ی مرور زمان در بر نمی گیرد. با توجه به قانون مواردی که در زیر به آن ها اشاره می شود از دامنه ی مرور زمان خارج است و شامل آن نخواهد شد.

– جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور

– جرایم اقتصادی مانند کلاهبرداری

– جرایمی که موضوع تبصره ی ماده ۳۶ قانون مذکور می باشد.

-جرایم موضوع قانون مجازات اسلامی مبارزه با مواد مخدر(وکیل مواد مخدر در شیراز)

-قانون مجازات اسلامی

مرور زمان در جرایم حدی:

در جرایم حدی که سبب قصاص و دیه می باشد مرور زمان نقشی نخواهد داشت و گذشت و سپری شدن این مدت سبب از بین رفتن حق نمی شود. به علاوه قانونگذار مرور زمان را فقط در تعزیرات قبول کرده است. چون قاضی این حق را خواهد داشت که تعزیرات را عملی کند یا نه.

به همین سبب اختیار برای قبول کردن مرور زمان  خواهد داشت. مضاف بر این اگر راجع به یک شخص بر اساس حکم یا احکامی محکومیت های قطعی مختلفی صادر شود، شروع به اجرای هر کدام از محکومیت ها نسبت به دیگر محکومیت ها ، مرور زمان خواهد بود. به بیان دیگر اگر در مورد یک شخص با توجه به یک یا چند رای، محکومیت های قطعی مختلفی صادر گردد، شرایطی که شروع به اجرای هر کدام از محکومیت ها صورت بگیرد، مرور زمان مفهومی محکومیت دیگر از بین می‌رود و خاتمه می‌یابد.

به اضافه در مواردی که اجرای مجازات شخص محکوم تعلیق یافته یا به شکل مشروط برائت دارد، اما بعد از مدتی قرار تعلیق اجرای مجازات و آزادی مشروط او لغو می‌گردد آغاز مرورزمان تاریخ لغو قرار یا حکم خواهد بود و مرور زمان از این تاریخ مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

مرور زمان شرکا و معاونین جرم:

قطع شدن مرور زمان مطلق می باشد و راجع به همه شرکا و معاونین جرم با توجه به این که مورد تعقیب قرار گرفته باشند یا خیر عملی می شود.  به اضافه شروع به اجرای حکم راجع به عده‌ای از شرکا و معاونین جرم قطع کننده مرور زمان راجع به دیگر محکومان خواهد بود.

مضاف بر این توقف تعقیب و صدور حکم و اجرای مجازات مانع از پرداخت و ادای حقوق مدعی خصوصی نخواهد بود و زیان دیده از جرم قادر است دعوای خصوصی را در مرجع صلاحیت‌دار طرح کند. به عبارت دیگر مرور زمان سبب از بین رفتن حق مدعی خصوصی نخواهد شد. اما اجرای مجازات و جنبه عمومی جرم شامل مرور زمان می شود.