نظام نیمه آزادی چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی نظام نیمه آزادی چیست؟و شرایط نظام نیمه آزادی چیست؟پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه نظام نیمه آزادی :

با توجه به این که در زندان مجرمان ساده در جوار مجرمان حرفه ای قرار می گیرند و چه بسا به جای اصلاح و تربیت، قانون ارتکاب جرم را آموزش می بینند. به همین سبب نظام جرم شناسی جدید تقاضای اصلاح مجازات ها را داشته و ایده جایگزین های مجازات زندان را ارائه نموده است. دگرگونی های دهه های اخیر سبب شده که در بیش تر نظام های جزایی، جایگزین های متنوعی برای کیفر زندان پیش‌بینی شود.

در همین مسیر روش های مختلف تعدیل مجازات زندان پیش بینی شده است. مثل آزادی مشروط و نظام نیمه آزادی و تعویق تعقیب و میانجیگری و کار عام المنفعه و بازداشت خانگی و پادگان های آموزشی و جریمه های روزانه و نظارت الکترونیکی.

البته نباید فراموش نمود که این مجازات های جایگزین هم مسائل و مشکلات خود را به همراه دارند. چرا که  باید ساختارهای معقول و متناسبی داشته باشند تا دادگاه ها قادر باشند با اطمینان مطلق به موثر بودن و مفید بودن آن ها، نسبت به اعمال این مجازات ها اقدام کنند.

مفهوم نظام نیمه آزادی

در تعریف نظام نیمه آزادی باید بگوییم که این نظام از نهادهای جدید حقوق کیفری می باشد که در آن  با آزادی نیمه وقت مجرم توافق شده است. اما باید بر او به طور دائمی نظارت داشت. این سیستم، از یک طرف پایداری و دوام خانواده مجرم را حفظ نموده و اصل شخصی بودن مجازات ها را ضمانت می‌نماید و از طرف دیگر اصلاح و تربیت مرحله به مرحله مجرم را تامین می کند.

این نوع نظام، یکی از نهادهایی می باشد که حقوق کیفری نهادهای مدرن حقوقی، آن را برای متنبه کردن مجرمان استفاده می نمایند.تا مجرم ها از جامعه فاصله کمی داشته و برای اجتماع سودمند واقع شوند. در بخش دوم قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲در دو ماده مستقلاً به تعریف نظام نیمه آزادی اختصاص یافته است.

در واقع باید بگوییم که مقنن با در نظر گرفتن نظام نیمه آزادی در قانون مجازات اسلامی، یکی از اعمال با ارزشی را پیش بینی کرده است که هدف او که کاهش جمعیت کیفری و حبس‌زدایی بوده است، عملی شده و اصلاح بزهکار و برگشت مجدد و با افتخار او به آغوش جامعه، مورد نظرقانون گذار قرار گرفته است.

از نظر عده ای وقتی مجازات زندان در مورد مرتکب جرم اعمال می شود، تنها فرد زندانی را مجازات نمی کند بلکه به شکلی غیر مستقیم خانواده زندانی هم درگیر می‌شود و جامعه هم با مشکلات مختلفی مواجه می گردد. چون فردی که زندانی می‌شود اغلب در جایگاه سرپرست خانواده قرار داشته است و با حبس او خانواده اش از نظر اقتصادی فلج می شود.

نظام نیمه آزادی در مفهوم خاص به طریقی اطلاق می شود که در آن برای زندان محدودیتی در نظر گرفته شده است و قانون مجازات اسلامی هم آن را قبول کرده است. در زمینه اشخاصی که به جهت جرایم مالی در زندان محبوس شده اند باید بگوییم چنانچه شخصی مطلقاً در زندان باشد دیگر مهلتی برای امرار معاش و برگرداندن بدهی خود ندارد. اما وقتی نظام نیمه آزادی را اعمال کنیم در مورد این فرد می‌توان گفت که از زندان خارج شده و برای بازگرداندن بدهی خود و طلب مردم تلاش می نماید.

روش های اجرای نظام نیمه آزادی:

مکانی که هر یک از فعالیت‌های حرفه‌ای و آموزشی و شغلی و حرفه آموزی و درمانی و مانند این ها در آن جا انجام می شود، ضمن آن که موضوع رای دادگاه می باشد از طرف مرکز نیمه آزادی با هماهنگی قاضی اجرای حکم مشخص می گردد. جز در موردی که در رای دادگاه مکان مربوطه قید شده باشد. در مورد محکوم علیهی که نظامی باشد، مکان مربوطه با توافق نیروهای مسلح مشخص می گردد.

-مکانی که فعالیت های مورد نظر رای دادگاه در نظام نیمه آزادی اجرا می شود، امکان دارد در هر محلی از جمله دستگاه های اجرایی یا مکان اقامت بقیه اشخاص حقیقی یا حقوقی اعم از عمومی یا غیر دولتی باشد و همین موضوع راجع به محکومین نظامی، محل اجرای فعالیت های آن ها پایگاه های نظامی و انتظامی مربوطه و سازمان های وابسته به آن می‌باشد.

-آموزشگاه ها و کارگاه های وابسته به بنیاد تعاون زندانیان اگر ظرفیت و امکانات لازم برای اعمال فعالیت های شغلی و حرفه‌ای مرتکبین رای نیمه آزادی شده اند واجب باشند اولویت این موضوع هستند.

-شخص محکوم علیه در دوره اجرا و اعمال نظام نیمه آزادی امکان  این را ندارد که  بدون موافقت دادگاه، فعالیت موضوع رای را تغییر دهد و  همین طور تغییر مکان اجرای فعالیت منوط به تراضی با مرکز نیمه آزادی می باشد. جز این که مکان فعالیت مذکور در رای دادگاه صراحتاً اعلام شده باشد که در این حالت منوط به نظر دادگاه می باشد.

-اگر انجام فعالیت موضوع رای دادگاه در نظام نیمه آزادی در مرحله اجرایی میسر نباشد، ریاست مرکز نیمه آزادی باید این موضوع را به انضمام پیشنهاد فعالیتی دیگر را با درخواست محکوم علیه به وسیله قاضی اجرا و نظر دادگاه برساند تا مطابق دستور دادگاه عمل شود.

-مجرمانی که شامل نظام نیمه آزادی می شوند، قادرند مثل بقیه محکومان به حبس از مرخصی تعلیق اجرای مجازات و آزادی مشروط و عفو و توقف یا تعویق اجرای حکم استفاده کنند. چنانزچه استفاده از این موارد باعث شود که جرم منتفی گردد، حکم نیمه آزادی هم لغو می شود.شاید مقاله عفو زندانی نیز برای شما کاربردی باشد.

-بعد از آن که رای نیمه آزادی صادر می‌شود، قاضی اجرای احکام موظف است با ارسال نسخه هایی از رای دادگاه محکوم علیه را اگر در زندان نباشد به زندان ارجاع داده تا سریعاً به مرکز نیمه آزادی معرفی گردد. مرکز مذکور مکلف است بر اساس مقررات نسبت به اجرای حکم دادگاه اقدام کند. اگر محکوم علیه در زندان باشد دادگاه موضوع را به زندان اعلام می‌کند تا او را به مرکز نیمه  آزادی معرفی نماید.

محکوم علیهی که مشمول نظام نیمه آزادی شده است در طول روز فعالیت های قید شده در رای دادگاه را انجام داده و بعد از آن به زندان یا مرکز تحت نظارت زندان رجوع کند. پس باید در هر شرایط شب ها را در زندان یا مراکز مربوطه بگذراند. اگرخود شخص محکوم علیه درخواست کند که فعالیت موضوع  رای را در هنگام شب اعمال نماید چنان چه قاضی اجرای احکام موافقت کند منعی ندارد.

در این حالت در طول مدت روز در زندان و مراکز مربوطه نگهداری می‌شود. البته مشخص نمودن زمان دقیق روز یا شب هم با توافق قاضی اجرای احکام صورت می گیرد.

-محکوم علیه در طول مدت دوره نظام نیمه آزادی باید دستوراتی که در رای دادگاه درج شده است و تعلیمات قاضی اجرای احکام را مو به مو انجام دهد و چنان چه جرم جدیدی را مرتکب شود یا از این موضوع تخلف کند، قاضی اجرای احکام باید موضوع را برای بررسی و اعمال مناسب به دادگاه اعلام نماید.مرکز نیمه آزادی هم موظف است تخلف محکوم علیه را به سمع و نظر قاضی اجرای احکام برساند تا چنان چه قاضی مذکور تخلف را محقق نمود از دادگاه کسب وظیفه نماید. 

مفهوم آزادی مشروط

با وجود آن که در قانون  راجع به آزادی مشروط چیزی بیان نشده است اما  عموما مجرم خودش مقدمات صدور آزادی مشروط را فراهم می کند. پس از آن که مجرم تقاضای خود را به شورای طبقه بندی زندانیان ارائه می نماید، رئیس زندان که معمولاً در شورای طبقه بندی زندانیان دبیر شورا می باشد، در مورد وضعیت مجرم و شایستگی او اظهار نظر می نماید.

وقتی حسن رفتار و اخلاق زندانی در طول دوره اجرای حبس به تصدیق شورای طبقه‌بندی زندانیان رسید، نام او در لیست محکومانی که آزادی مشروط را شامل می شوند، قرار می گیرد و به سمع و نظر قاضی اجرای احکام می رسد.

قاضی اجرای احکام بعد از ملاحظه پرونده و بررسی آن پیشنهاد آزادی مشروط را به دادگاه تسلیم می نماید. دادگاه در این موضوع مختار خواهد بود و الزام و اجباری برای آن  در این مورد نمی باشد. بنابراین دادگاه می تواند تقاضا و درخواست آزادی مشروط را بپذیرد یا رد کند و این رای دادگاه قابلیت اعتراض را ندارد.

نکته قابل توجه این که این موضوع سلیقه ای نمی باشد. پذیرش یا رد این تقاضا حتماً باید با دلیل باشد و رد درخواست اعطای آزادی مشروط مانع از این نمی شود که محکوم مجددا درخواست آزادی مشروط بنماید.

به طور کلی قانون در مورد اعطای آزادی مشروط برای محکومین به حبس ابد ساکت بوده است و بر اساس نظر هیئت عمومی دیوان عالی کشور اعطای آزادی مشروط در مورد مجرمانی که محکوم به حبس ابد هستند، میسر نمی باشد.

از طرفی دیگر اعطای آزادی مشروط به زندانیان سیاسی هم بلامانع است. اما عملاً به این سبب که عموما زندانیان سیاسی بر نظرات خود اصرار می ورزند و ترس از ارتکاب دوباره جرم وجود دارد اعمال آزادی مشروط در مورد آن ها با مسائل و مشکلاتی مواجه می باشد.

تفاوت نظام نیمه آزادی وآزادی مشروط:

نظام آزادی مشروط می تواند شامل جرایم درجه یک تا چهار هم بشود. در نظام نیمه آزادی، محکوم به حبس های تعزیری درجه ۵ تا ۷ اگر شاکی گذشت کرده باشد و تامین مناسب هم گذاشته باشد و ضمانت کند که یک فعالیت شغلی یا حرفه‌ای یا آموزشی انجام می دهد دادگاه صادرکننده رای قطعی قادر است هم زمان با صدور حکم اصلی محکوم را با توافق خودش واجد نظام نیمه آزادی قرار دهد.

اما در اصلاحات جدید چنان مقرر شده است که اگر محکوم به حبس تعزیری درجه دو تا چهار یک چهارم از مدت حبس را گذرانده باشد، امکان استفاده از نظام نیمه آزادی را دارد.

اما در نظام آزادی مشروط از همان نخست رای مبتنی بر این که مجرم مشمول این نظام می‌شود یا خیر صادر نمی گردد. در این روش، شخص محکوم به حبس تعزیری درجه ۵ تا ۸ با توجه به وضعیت و شرایط خاصی قادر است از نظام آزادی مشروط استفاده نماید.

یعنی محکوم در مدت اجرای مجازات باید حسن رفتار و اخلاق نشان دهد و حالات و رفتار او نمایانگر این باشد که بعد از آزادی مجدداً مرتکب جرم نخواهد شد و با تعیین و تشخیص دادگاه تا اندازه ای که توانایی در محکوم وجود دارد ضرر و خسارات مدعی خصوصی را جبران کند.

از جمله تفاوت های دیگری که میان این دو نظام می‌توان مطرح نمود این است که در نظام آزادی مشروط، فرد بعد از این که شرایط آزادی مشروط را احراز کرد مطلقا آزاد خواهد شد و در طول این مدت لازم است تابع دستورات دادگاه و تحت نظارت او باشد.

اما در نظام نیمه آزادی، فرد فقط در زمان هایی که مشغول به کار و فعالیت است آزاد می باشد. بنابراین باید شب ها به زندان رجوع کند. البته از آن حیث که ضمانت های ضروری رابه دادگاه تامین کرده است، این ارفاق در حق او اعمال می شود که با  اذن قاضی اجرای احکام، این امکان را دارد که برخی امور شخصی مثل تحصیل یا دیدار اعضای خانواده و غیره را هم انجام دهد و بعد از آن خودش را به زندان معرفی نماید.

بنابراین فرد نسبت به انجام این امور باید از پیش با دادگاه توافق نماید و هماهنگی‌های لازم را انجام دهد تا دادگاه در این زمینه اوامر لازم را نسبت به کنترل ورود و خروج این اشخاص به دفتر زندان اعلام دارد. خالی از لطف نیست که این را هم مطرح کنیم که هم نظام نیمه آزادی و هم آزادی مشروط تنها مربوط به مجازات حبس تعزیری می باشند. بنابر این  سایر مجازات‌های تعزیری و حبس های دیگر را در بر نمی گیرد.

از جمله شباهت هایی هم که باید نسبت به این دو نهاد مطرح کرد این است که در هیچ یک از این دو نظام، محکوم به حبس تعزیری درجه یک قادر نیست از این شرایط استفاده نماید و هر فرد تنها یک بار قادر است از نظام آزادی مشروط استفاده نماید و موضوع مهم دیگر این که در مورد نظام آزادی مشروط مدت نظام یک تا پنج سال می باشد.