دیوان عدالت اداری چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی دیوان عدالت اداری چیست؟و شرایط دیوان عدالت اداری چیست؟پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم دیوان عدالت اداری :

در واقع دیوان عدالت اداری از مهم‌ترین مراجع رسیدگی به شکایات مردم از دستگاه‌های اداری و اجرایی در کشور تلقی می شود که بر طبق اصل ۱۷۳ قانون اساسی تحت نظر ریاست قوه قضاییه مدیریت می شود و از شعب بدوی و تجدیدنظر و هیئت عمومی و هیئت های تخصصی تشکیل شده است.

دیوان عدالت اداری متشکل از  شعب قضایی دیوان عدالت اداری است که  رسیدگی به شکایت مردم نسبت به تصمیمات نهادهای دولتی و ماموران دولت و شیوه کار نهادها و مراجع دولت را به عهده دارد و دومین جز تشکیل دهنده دیوان، هیئت عمومی دیوان عدالت اداری می باشد که مکلف به رسیدگی به شکایات از آیین نامه ها و بخشنامه ها و مقررات خلاف قانون و صدور آراء وحدت رویه می باشد.

تکالیف دیوان عدالت اداری:

از جمله وظایف دیوان عبارت است از:

1- رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین و ادارات و آیین‌نامه‌های دولتی در حالتی که اقدامات و تصمیمات یا مقررات با شرع و قانون در تضاد باشد یا خارج از حوزه اختیارات مقامی که آن را تصویب کرده است در قلمروی صلاحیت دیوان عدالت اداری قرار دارد.

به بیان دیگر در شرایطی که اقدامات و تصمیمات و مقررات فوق به سبب متضاد قانون بودن  و عدم صلاحیت مرجع مربوطه و تجاوز یا سوء استفاده از اختیارات و تخطی در انجام قوانین و مقررات یا امتناع از انجام وظایفی که سبب ضایع شدن و تباه شدن اشخاص می شود، قابلیت اعتراض داشته باشد، موضوع، در صلاحیت دیوان است.

2- فقط اشخاص حقیقی یا حقوقی حقوق خصوصی قادر هستند در شعب دیوان به عنوان خواهان طرح دعوا کنند. زیرا بر اساس رای وحدت رویه ۳۷ و ۳۸ و ۳۹ هیات عمومی دیوان عدالت اداری که در سال ۱۳۶۸ رسیده است،

با توجه به این که در اصل ۱۷۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مقصود از ایجاد دیوان عدالت اداری رسیدگی به تظلم و شکایات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین یا واحدهای دولتی به شکل شفاف بیان شده و با در نظر گرفتن مفهوم لغوی و عرفی واژه “مردم”، واحدهای دولتی از دایره شمول “مردم” بیرون بوده و به اشخاص حقیقی یا حقوقی و حقوق خصوصی اطلاق می شود و با استفاده از بند ۱ ماده ۱۱ دیوان نیز اشخاص حقیقی و حقوقی حقوق خصوصی مورد نظر می باشد.

3- تصمیمات و اعمال واحدهای دولتی خواه وزارتخانه ها و سازمان ها و موسسات و شرکت های دولتی و شهرداری ها و تشکیلات و نهادهای انقلابی و موسسات وابسته به آن ها خواه تصمیمات و اقدامات ماموران واحدهای خود را در موضوعات مرتبط به وظایف آن ها می توانند، موضوع شکایت در شعب دیوان عدالت اداری واقع شوند. با توجه به این موضوع شعبه دیوان عدالت اداری فاقد صلاحیت رسیدگی به دعاوی نسبت به سازمان های غیردولتی مردم نهاد  در دسته نهادهای حقوق خصوصی واقع شده‌اند و ربطی به دولت ندارند، هستند.

در مواردی که اقدامات و تصمیمات موضوع شکایت در صلاحیت شعب دیوان واقع شده است. شعبه رسیدگی کننده اگر تشخیص دهد که این اعمال سبب زایل شدن حقوق اشخاص شده است، رای مناسب مبتنی بر لغو یا بی اثر کردن تصمیم و اقدام مورد شکایت یا الزام طرف مقابل شکایت به اعاده ی حقوق تضییع شده او صادر می نماید.

4- با توجه به ماده ۱۹، رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقوقی یا حقیقی از آیین نامه ها و بقیه نظامات و مقررات دولتی و شهرداری ها از نظر مخالفت آن ها با قوانین و احقاق حقوق افراد و صدور حکم وحدت رویه راجع به آرای مغایر صادره از شعب دیوان و صدور رای وحدت رویه در شرایطی که نسبت به یک موضوع، احکام مشابه متعدد صادر شده باشد،

در هیات عمومی دیوان عدالت اداری انجام می‌شود. با این اوصاف این نکته را نیز باید در نظر داشت که رسیدگی به تصمیمات قضایی قوه قضاییه و مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان قانون اساسی و مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان و شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی از دسته موارد این ماده نیست.

 وظایف هیات عمومی دیوان عدالت اداری:

هیات عمومی دیوان عدالت اداری:

مضاف بر آن که دیوان عدالت اداری صالح به رسیدگی به دعاوی مردم نسبت به شهروندان می‌باشد، با توجه به این هدف در ساختار و تشکیلات دیوان، شعب بدوی و تجدیدنظر به ‌منظور دادرسی به دعاوی مورد نظر واقع شده است. با توجه به ماده ۸ قانون دیوان عدالت اداری هیئت عمومی دیوان، با شرکت حداقل دو سوم قضات دیوان به ریاست رئیس دیوان و یا معاون قضایی او ایجاد می‌شود و معیار صدور حکم نظر اکثریت اعضای حاضر می باشد. با توجه به ماده ۱۲ قانون مذکور از جمله وظایف هیئت عمومی دیوان عدالت اداری موارد زیر می باشد:

1- دادرسی به شکایات و اعتراضات و تظلمات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین نامه ها و بقیه نظامات دولتی.

2- صدور رای وحدت رویه در موارد مشابه که آرای متناقض از شعب دیوان صادر شده باشد.

3- صدور رای وحدت رویه که در موضوع واحد دارای مشابه متعدد از شعب دیوان صادر گردیده باشد.

 وظایف شعب دیوان عدالت اداری:

بر طبق ماده ۱۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ شعبه دیوان عدالت اداری در سه موضوع صالح به رسیدگی می باشد

۱ – رسیدگی به شکایات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی و تصمیمات و اعمال واحدهای دولتی که شامل وزارتخانه و سازمان ها و موسسات شرکت های دولتی و شهرداری ها و سازمان تامین اجتماعی و تشکیلات و نهاد انقلابی و موسسات وابسته به آن ها و تصمیمات و اقدامات ماموران واحدهای فوق در امور مرتبط به وظایف آن ها می باشد.

در حقیقت هر شخصی از تصمیمات و رفتارهای نهادهای دولتی و حکومتی و عمومی مذکور شکایت دارد قادر است با تقدیم دادخواست به دیوان رسیدگی به این موضوع را از دیوان درخواست نماید.

۲- کمیسیون های مالیاتی و هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما و کمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری ها فقط از جهت نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با قانون می باشد.

در قوانین دولتی ، مراجع اداری ویژه، به منظور رسیدگی و حل و فصل اختلاف میان مردم و این نهادها در نظر گرفته شده است که چنان چه این مراجع در رسیدگی خود مخالف با قانون اتخاذ عمل کنند، دیوان عدالت اداری قادر است به عنوان مرجع فوق وارد عمل شده و تصمیمات غیر قانونی این نهادها را رد نماید.

-۳ صلاحیت دیگر شعب دیوان عدالت اداری راجع به رسیدگی به شکایت کارمندان و حقوق بگیران دولتی می باشد که در بند ۳ ماده ۱۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ذکر شده است.

بر طبق این بند رسیدگی به شکایات قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر مستخدمان واحدها و موسسات مذکور و مستخدمان موسساتی که شمول این قانون نسبت به آن ها نیازمند ذکر نام می باشد، خواه لشکری و خواه کشوری از نظر از بین رفتن حقوق استخدامی، دیوان عدالت اداری صالح به رسیدگی به آن ها می‌باشد و هر ذینفعی با ارائه دادخواست به شعب دیوان قادر است رسیدگی به موضوع را درخواست نمایند.

صدور دستور موقت دیوان عدالت اداری:

بر اساس قانون دیوان عدالت اداری ایران، در جایی که شاکی ادعا کند که اجرای اقدامات و تصمیمات یا آراء قطعی شده دستگاه مورد شکایت باعث ورود ضرر و زیان جبران ناپذیر می‌شود، شعب دیوان این امکان را دارند که اقدام به صدور دستور موقت نمایند تا موضوع در شرایط کم خطر مورد بررسی و ملاحظه واقع شود.

روند رسیدگی به شکایت در دیوان عدالت اداری:

دادخواهی از اقدامات و تصمیمات واحدها و ماموران دولتی و نیز شکایت از تصمیمات و آرای قطعی کمیسیون های اداری و هیئت ها و شکایت استخدامی کارکنان دولت و بعضی نهادها و دستگاه‌های اجرایی و عمومی کشور از سوی شعب دیوان عدالت اداری مورد دادرسی واقع می شود.

رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری نیازمند ارائه دادخواست می باشد. پس از افرادی که می خواهند شکایت کنند، باید دادخواست خودشان را به وسیله پست الکترونیکی و پست سفارشی دیوان یا ثبت در پایگاه الکترونیکی به دبیرخانه دیوان ارسال نموده یا به دبیرخانه دیوان یا دفاتر اداری آن مستقر در مراکز استان ها تقدیم نمایند و بعد از آن شعب دیوان عدالت اداری هم به شکایتی که شخص ذینفع یا وکیل یا نماینده قانونی یا قائم مقام او مطابق با قانون تقاضا نموده باشد، رسیدگی می‌نماید.

شعب دیوان عدالت اداری این امکان را دارد در صورتی که تصمیمات و اقدامات موضوع شکایت سبب ضایع شدن حقوق افراد شده باشد و رای مناسب مبتنی بر نقض رای یا لغو اثر از اقدام یا تصمیم مورد شکایت یا الزام طرف مقابل شکایت به اعاده حقوق تضییع شده را صادر کند. نکته قابل توجه آن که دادرسی به پرونده موارد صدور دستور موقت، بیرون از نوبت است.

واحد اجرای احکام دیوان عدالت اداری:

بر اساس ماده ۹ قانون دیوان عدالت اداری واحد اجرای احکام دیوان تحت نظر رئیس دیوان یا معاون او وظیفه خود را انجام می دهد که از تعداد کافی دادرس اجرای احکام و مدیر دفتر و کارمند تشکیل شده است. با توجه به ماده ۱۰۸ قانون دیوان عدالت اداری شعبه دیوان عدالت، بعد از ابلاغ رای به محکوم علیه یک نسخه از آن را به علاوه پرونده ی مورد بررسی، به واحد اجرای احکام دیوان می‌فرستند. محکوم علیه وظیفه دارد در مدت ۳۰ روز نسبت به اجرای کامل حکم دیوان یا جلب رضایت محکوم له عمل کند و حاصل آن را به شکل کتبی به واحد اجرای احکام دیوان عدالت اداری گزارش دهد.

تجدید نظر احکام  صادره از دیوان عدالت اداری:

همه داد نامه‌هایی که از شعب بدوی دیوان عدالت اداری صادر می شود، طی مدت ۲۰ روز بعد از ابلاغ قابلیت تجدید نظر خواهی دارد. با توجه به ماده ۶۵ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری همه آرای بدوی دیوان قابل تجدیدنظرخواهی است.

درخواست تجدید نظر باید بر روی فرم دادخواست تجدید نظر دیوان عدالت اداری تنظیم شده و بعد از الصاق تمبر  هزینه دادرسی مرحله تجدید نظر خواهی به شعبه صادر کننده دادنامه بدوی و یا دبیرخانه دیوان تقدیم شود تا به یکی از شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری ارجاع گردد.

شعب تجدیدنظر بعد از تبادل لوایح اقدام به صدور دادنامه خواهد کرد. اگر شعبه تجدید نظر دیوان اعتراض وارد شده را قبول نکند، رای را دوباره تکرار می کند و در غیر این صورت آن را رد نموده و بعد از رسیدگی ماهوی رای صادر می کند. چنان چه رای شعبه بدوی دیوان عدالت اداری اشتباهاتی مثل قلم خوردگی از قلم افتادگی یا اشتباه تایپی داشته باشند، آن را اصلاح کرده و تایید می نماید.