چک چیست ؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی چک چیست؟و شرایط چک چیست؟پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه چک :

امروزه معاملات کوچک و بزرگ فراوانی در سراسر کشور یا سراسر دنیا انجام می شود که چک ها جایگزین پول نقد قرار گرفتند. اندازه کاربرد چک از سوی افراد مختلف نشان می دهد که تأثیر بسزایی در نظام اقتصادی  کشور دارد. با توجه به اهمیت چک در انواع معاملات، گروه حقوقی دادیار در این مقاله سعی می کند به معرفی چک و بررسی انواع آن و همچنین به معرفی وکیل چک در شیراز بپردازد.

تعریف چک:

چک سندی تجاری است که از سوی بانک به افرادی که دارای شرایط ویژه هستند، پرداخت می شود. هدف اصلی از صدور چک جایگزینی آن با پول نقد است. به شکلی که دارندگان چک قادرند در خرید های خود به جای پول نقد به فروشنده چک تحویل دهند.

البته اشخاص در هنگام صدور چک باید نکاتی مثل درج مبلغ مورد نظر به شکل عدد و به شکل حروف و امضا و خط خوردگی و غیره را رعایت کنند که چک برای بانک اعتبار داشته باشد و دریافت کننده بتواند آن را نقد کند. نکته قابل توجه این که به جای امضا نمی توان در چک از مهر و اثر انگشت استفاده کرد و فقط چک‌هایی معتبر است که امضا دارد.

انواع چک بانکی:

چک های بانکی با در نظر گرفتن کاربرد آن ها دارای انواع مختلف می باشند:

چک بانکی یا رمزدار:

به منظور دریافت چک رمزدار بانکی، صاحب حساب به بانک می گوید که چک را در وجه شخص حقیقی یا حقوقی صادر نماید. چک های رمزدار بین بانکی در همه شعب قابلیت وصول دارند. شخصی که درخواست صدور چک بانکی رمزدار را دارد باید در بانک پرداخت کننده دارای سابقه باشد.

چک بین بانکی رمزدار:

به منظور دریافت چک رمزدار بین بانکی، درخواست کننده باید درخواست خود را به بانک اعلام نماید و بانک چک مورد نظر را به عهده بانک دیگری صادر کند. درخواست کننده قادر است در بانک مقصد چک را وصول نماید. چک های. بین بانکی امنیت و اعتبار زیادی دارند چون هنگام صدور چک بین بانکی متقاضی به بانک اعلام می کند که چک در کدام شعبه از بانک و به چه حسابی واریز شود.

حال اگر چک مفقود شود یا مورد سرقت قرار بگیرد، شخص این امکان را ندارد که از آن سو استفاده کند و مبلغ چک تنها به حسابی که درخواست کننده در هنگام دریافت چک اعلام کرده است واریز می شود.

چک عادی:

مرسوم ترین و رایج ترین نوع چک، چک عادی می باشد که دارندگان چک‌های عادی با استفاده از دارایی های نقدی که در نزد بانک قرار داده اند چک را با مبلغ مورد نظر خود در وجه افرادی که مورد نظرشان است، صادر می کنند. دریافت کنندگان چک های عادی باید برای نقد کردن چک هایی که اخذ نموده اند، به یکی از شعب بانکی که چک از آن صادر شده  است رجوع کنند.

چک تایید شده:

چک تایید شده آن است که بانکی که چک تایید شده از آن صادر می‌شود پرداخت وجه این چک را تصدیق می نماید. پس فردی که چک تایید شده را دریافت می کند مطمئن است که این چک قابلیت نقد کردن دارد. حتی اگر در حساب صادر کننده چک تضمین شده وجه مورد نیاز موجود نباشد، بانک مبلغ چک را پرداخت می کند.

چک تضمین شده:

به منظور اخذ چک تضمین شده باید فرد درخواست دریافت چک تضمین شده را به بانک ارائه کند. وضعیتی که چک تضمین شده دارد آن است که با این تضمین مدت چک را وصول می نماید.

چک مسافرتی:

نوع دیگری از چک، چک مسافرتی است که برای کاربرد در مسافرت بسیار مقتضی است این نوع چک را می‌توان در شعب بانکی که چک در آن صادر شده است یا کارگزاران و نمایندگان همان شعبه وصول نمود.

دسته چک صیاد:

جدیدترین نوع دسته چک،صیاد است که با هدف یکپارچگی برنامه صدور چک و تمرکز فرایند صدور چک به وسیله بانک مرکزی صادر می گردد. سنجش اعتبار صاحبان حساب با استفاده از چک های صیادی ایجاد می‌شود و بدین روش اشخاصی که دارای سابقه بد می باشند یا از صلاحیت‌های ضروری بهره‌مند نیستند، امکان دریافت  دسته چک را نخواهند داشت. شخصی که چک صیادی را می گیرد باید با استفاده از شناسه چک وضعیت صادر کننده چک را از نظر اعتبار و نیز صدور چک های برگشتی استعلام کند.

بر اساس قوانین آذرماه ۹۹ چک های صیادی جای چک های قبلی را گرفته و هر فردی که با درخواست دریافت دسته چک جدید به بانک مراجعه می‌کند، دسته چک صیادی برای او صادر می شود.

خصوصیات دسته چک صیادی:

سیستم صیاد امکان مشاهده اعتبار چک های صیاد را ایجاد کرده است. با این روش در چک های صیاد امکان نظارت بر فرآیند صدور چک بیش از قبل است و بر اساس آن تنش های اعتباری چک‌ها کمتر شده است. در چک های صیاد دیگر شعب بانک ها دسته چک صادر نمی‌کنند.

بلکه سامانه بانک مرکزی ابتدا اعتبار درخواست کننده را بررسی نموده و بعد از آن برای متقاضی دسته چک صیاد صادر می نماید. هر  چک دارای یک شماره یکتای خاص می باشد. دریافت کننده چک قادر است شماره یکتای چکی که اخذ نموده است را به شماره ای که به وسیله بانک مرکزی اعلام شده بفرستد و اطلاعات صادر کننده چک را دریافت کند.

تعریفی از چک کیفری:

یکی دیگر از انواع چک، چک کیفری می باشد که شرایط زیر را دارا است:

-هنگامی که در حساب صادر کننده چک موجودی کافی نباشد، چک کیفری صادر خواهد شد.

-اگر وجه داخل حسابی که بر اساس آن چک صادر شده از سوی صادر کننده چک خارج شود، چک کیفری صادر می شود.

-اگر درخواست عدم پرداخت وجه چک به بانک ارائه شود، چک کیفری صادر خواهد شد. در حالتی که مراجع قضایی هم هیچ اطلاعی از این موضوع نداشته باشد.

-اگر چک از سوی صادر کننده آن به شکل نادرستی تنظیم شود، مثلاً خط خوردگی داشته باشد یا امضای چک با نمونه امضای بانکی در تطابق نباشد چک کیفری صادر خواهد شد.

-چنان چه صادر کننده چک با آگاهی از این موضوع که حساب او مسدود است چک صادر کند، چک کیفری صادر خواهد شد.

شخصی که این چک را در اختیار دارد قادر است به دادسرا رجوع نموده و بعد از تنظیم شکایت کیفری می تواند  که درخواست دریافت وجه نقد و خسارت خود را ارائه کند. فردی که چک بلامحل را صادر نموده است به عنوان متهم در دادگاه حاضر خواهد شد.

تفاوت بین چک عادی و چک بانکی:

رایج ترین انواع چک، عادی می باشد و شیوه صدور آن هم به این شکل است که دارنده دسته چک، چکی را به اسم شخصی که مورد نظرش است صادر می کند و دریافت کننده چک به منظور دریافت وجه آن باید به یکی از شعب بانکی که صادر کننده چک در آن حساب دارد رجوع کند. این امکان وجود دارد که دارنده دسته چک در زمان مقرر در حساب خود وجه کافی نداشته باشد و چک وصول نشود. ولی  در مورد چک بانکی با ارائه وجه نقد و یا برداشت از یک سپرده در بانک شخص قادر است درخواست صدور چک بانکی کند و بانک چک را صادر نماید. به جهت صدور چک های بانکی از سوی خود بانک، این نوع از چک ها از اعتبار بیشتری در قیاس با چک های عادی برخوردار می باشند.

تفاوت بین چک کیفری با چک حقوقی:

به  منظور وصول چک کیفری، دارنده چک قادر است به دادگاه مراجعه کرده و شکایت کیفری تنظیم کند. بعد از وصول چک هم صادر کننده چک بی محل باید در دادگاه حاضر شود و با قرار صدور تامین مثل وثیقه یا کفالت روبه‌رو خواهد شد.

اما در مورد  چک های حقوقی باید بگوییم که چک هایی را که امکان پیگیری کیفری آن ها وجود ندارد چک حقوقی نامیده می شود. چک‌های تضمینی و مدت دار و چک هایی که دارندگان آن ها در طی مدت ۶ ماه زمان به منظور بررسی آن عملی انجام ندادند انواع چک های حقوقی هستند. دارنده چک حقوقی با هدف دریافت مبلغ چک باید به دادگاه مراجعه کند و بعد از انجام اقدامات اداری و پرداخت هزینه های ضروری به منظور دریافت مبلغ چک عمل نماید.

قوانین صدور چک:

در صدور چک مقرراتی جاری است که باید از سوی صادر کننده و دریافت کننده مورد رعایت قرار بگیرد:

1-بر اساس ماده ۱۳ قانون صدور چک موضوعاتی که باعث جلوگیری از تعقیب کیفری چک می شوند را در زیر شرح می دهیم:

-وقتی که بتوان سفید امضا بودن چک را در هنگام تحویل به شخص مورد نظر اثبات کرد.

-زمانی که در متن چک نوشته شود که وصول چک با توجه به احراز شرطی امکان پذیر است.

-اگر در متن نگارش شده باشد که چک با هدف تضمین معامله یا انجام تعهدی صادر شده است.

-چنان چه بدون درج در متن چک ثابت شود که با توجه به  احراز یک شرط چک وصول شود و یا چک به منظور تضمین انجام معامله و یا به صورت تعهدی صادر شده است.

-اگر اثبات شود که چک بدون تاریخ صادر شده است و یا تاریخی که چک در آن صادر شده است، اولویت بر تاریخ مندرج در متن چک دارد.

2- بر اساس ماده ۷ قانون صدور چک محکومیت صدور چک بلامحل با توجه به مبلغ چک به صورت زیر می باشد:

-اگر مبلغ چک کمتر است ده میلیون ریال باشد صادر کننده چک محکوم به حبس تا شش ماه خواهد شد.

-اگر مبلغ چک بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون ریال باشد، صادر کننده چک محکوم به حبس بین شش ماه تا یک سال خواهد شد.

-چنان چه مبلغ چک بیش از ۵۰ میلیون ریال باشد صادر کننده چک محکوم به بین ۱ تا ۲ سال حبس و ممنوعیت دریافت دسته چک تا مدت ۲ سال خواهد شد.

-اگر چک های بلامحل صادر کننده بیشتر از یک فقره چک باشد با در نظر گرفتن جمع مبالغ درج شده در همه چک‌های بلامحل صادر شده او، اندازه محکومیت تعیین می شود. البته این نکته را باید در نظر داشت که مجازات های ذکر شده در ماده ۷ قانون صدور چک شامل چک هایی که به اثبات رسیده که به منظور انجام معاملات نامشروع یا ربا و نزول صادر شده اند نخواهد بود.

3- بر اساس ماده ۱۴ قانون صدور چک شخصی که چک را صادر کرده و یا ذینفع یا قائم مقام قانونی قادر است اعلام کند که چک صادر شده سرقت شده یا جعل شده یا به شکل کلاهبرداری یا خیانت در امانت و بقیه جرایم صادر گردیده است و به شکل کتبی به بانک اعلام کند که از وصول آن جلوگیری شود.

بر این اساس اول بانک هویت شخصی که دستور عدم پرداخت چک را داده بررسی می‌کند و بعد از آن از پرداخت وجه چک مورد نظر خود داری به عمل می‌آورد و سرانجام وقتی چک جهت وصول به بانک ارائه شود، گواهی عدم پرداخت چک را توام با جهات و دلایل مورد نظر به درخواست کننده وجه چک ارائه می کند.

نکته قابل ذکر آن است که دارنده چک این اختیار را دارد که از فرد دستور دهنده عدم پرداخت چک شکایت کند. چنان چه ثابت شود که ادعای فرد دستور دهنده عدم پرداخت وجه، صحیح نبوده است تقاضا کننده ی صدور گواهی عدم پرداخت مجازات خواهد شد.

در این این جا باید این نکته را ذکر کرد که دستور دهنده عدم پرداخت چک باید بعد از اعلام دستور عدم پرداخت به بانک، به محاکم قضایی هم شکایت خود را ارائه نماید. چنان چه دستور دهنده تا مدت زمان یک هفته بعد از دستور عدم پرداخت چک، شکایت خود در محاکم قضایی را به بانک ارائه نکند، بانک بعد از این مدت از حساب صادر کننده، وجه چک را پرداخت می کند.

در مورد عنصر قانونی چک باید بگوییم که مواد 2 قانون صدور چک و ماده ۲۱ و ماده ۳ و ماده ۵ هم در این باره نکاتی را ذکر کرده اند.