ربا و نزول چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی ربا و نزول کیست؟و شرایط ربا و نزول پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه ربا و نزول :

شخصی که مالی را از شخص دیگری به صورت قرض دریافت می کند و در همان ابتدا با هم به توافق می‌رسند که بعد از مدت مشخصی اصل مبلغ و مقدار بیشتری را به او برگرداند به این مال اضافه که بر مال اصلی پرداخت می شود نزول اطلاق می گردد. به شخصی که پول را با این شرایط قرض می‌دهد نزول خوار گفته می شود. شرایط اثبات شکایت از نزول خوار با ممنوعیت هایی رو به رو می باشد. مثل مخفی‌کاری در نزول دادن.

نزول خواری در دین اسلام از موارد حرام تلقی می شود و با توجه به این که قوانین جمهوری اسلامی ایران بر اساس موضوعات شرعی و اسلامی نگارش شده است ربا خواری حرام است و جرم انگاری شده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است.

باید در نظر داشت که در اسلام به قرض الحسنه تاکید شده است و گفته‌اند که چنان چه پولی را از شخصی به صورت قرض دریافت کردید اگر در هنگام استرداد آن هدیه بدهید این نزول خواری نخواهد بود. البته رباخواری در جامعه بسیار رایج شده است.

مثلاً اگر فردی نیازمند اخذ ۲۰۰ کیلو گرم گندم باشد اما قادر نشود آن را فراهم کند و شخص دیگری از این موضوع آگاه شود و ۲۰۰ کیلوگرم گندم را به فرد نیازمند بدهد اما بر اساس این شرط که هنگام استرداد آن در ازای ۲۰۰ کیلو گندم داده شده ۲۵۰ کیلو جو مسترد کند، نزول معامله ای انجام شده است. اما چنان چه گندم تحویل شود بعد از آن شرط شود که به جای آن باید نخود پس داده شود ربا اتفاق نیفتاده است.

مفهوم پول نزول :

مقصود از پول نزول یا ربا یعنی فردی مالی را قرض می‌گیرد و با شخص مقابل توافق می‌کنند که مبلغی اضافه بر آن پول را پرداخت کند. این مبلغ اضافه که از قبل مشخص شده است ، نزول نام دارد. معنای دیگر ربا که در کتب فقهی وارد شده است با توجه به این که در بین مردم بسیار شناخته شده و متداول است آن است که دو کالا از اجناسی که با وزن یا پیمانه خرید و فروش می‌شوند که اگر در معامله کالا به کالا هر دو از یک جنس باشند و یکی از دیگری زیادی داشته باشد ربا تلقی می‌شود.

ربا خواری در اسلام منع شده است و پرداخت آن حرام و از گناهان بزرگ محسوب می شود. اما در جامعه امروزی بسیار رواج دارد. اشخاص به عنوان هایی مثل وام فوری و  وام فوری کم بهره در اینترنت اقدام به ربا دادن پول یا نزول می نمایند.

مجازات جرم نزول خواری :

با توجه به ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات هر اقدامی که ربا تلقی شود جرم انگاری شده است و بر اساس این ماده قانونی چنان چه شرایط اثبات و شکایت در نزول خوار مهیا باشد شخص نزول خوار به شش ماه تا سه سال زندان و تا ۷۴ ضربه شلاق مجازات می گردد و باید برابر مال مورد نزول را جزای نقدی محکوم گردد.

این مجازات شامل نزول دهنده و شخصی که به واسطه عمل نزول بوده است نیز می شود. مقامات قضایی در حالتی که شخص شاکی هم وجود نداشته باشد، قادر است موضوع نزول را مورد ملاحظه و پیگیری قرار دهند و اصولا دادرسی به این جرم بر دوش دادسرای عمومی و انقلاب می باشد.

شرایط احقاق نزول و ربا :

در رابطه با جرم ربات قصد شرط ضرورت دارد. از جمله همجنس بودن کالاهای مورد معامله و هم وزن بودن. با وجود زیادی در نزول خواری دو طرف به شکل کتبی یا شفاهی توافقی را برقرار می‌کنند که در صورت وجود قرارداد کتبی شرایط معینی برای اثبات جرم کفایت می‌کند. اما به منظور به ثبوت رساندن قرارداد شفاهی باید شاهد یا شاهدانی وجود داشته باشد و پیگیری های قضایی انجام شود.

با توجه به قانون و شرع از آن جایی که ربا دهنده مجرم تلقی می شود بسیاری از این قراردادها به شکل پنهانی اتفاق  می‌افتد و بر این اساس کشف این جرم بسیار دشوار است. دادرسی به جرم نزول خواری بر اساس ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی از مسئولیت های دادگاه عمومی عمومی و دادرسی به اموالی که از راه رباخواری به دست آمده است در صلاحیت دادگاه انقلاب می باشد. با توجه به این که شرایط اثبات و شکایت از نزول خوار نیز ضرورتا وجود مستندات محکمه پسندی را می طلبد.

شرایط جاری نشدن مجازات برای  نزول :

-عمل نزول در هر شرایطی مجرمانه تلقی می شود. اما اتفاق عمل نزول بین مسلمانان و کافر  و بین پدر و فرزند و زن و شوهر قابل مجازات نیست. چنان چه این روابط بین دو طرف به اثبات برسد مجازاتی به دنبال نخواهد داشت.

-چنان چه ربا دهنده فقیر و بیچاره باشد و از سر  فقر و نابرابری به قرارداد ربا روی آورده  است از مجازات و کیفر نزول معاف می شود. البته باید در نظر داشت که شرایط استفاده شکایت از نزول خواری برای ربا دهنده بسیار پیچیده می باشد و باید ربا دهنده نخست به فکر بری ساختن خود باشد و گرنه خود نیز مجرم خواهد بود.

-چنانچه اثبات شود ربا دهنده به سبب پول نزول چک کشیده است صاحب چک حق مطالبه آن را نخواهد داشت و باید به صادر کننده چک مسترد دارد اما تا هنگامی که مبلغ چک اخذ نشود ربا انجام نمی شود.

-اگر شخصی مبلغی را به منظور سرمایه گذاری در کار دیگری به فرد دیگری اقدام کند و سود آن را بگیرد اگر در ضرر نیز شریک باشد ربا تلقی نمی شود. امکان دارد در این قراردادها شریک هایی باشند . مثل این که شخص عامل زیان و خسارات شریک را نیز جبران کند مقرر شود.

ضرورت شرایط اثبات و شکایت از نزول خوار

شرایط اثبات شکایت از نزول خوار از نظر قانونی پیچیده می باشد. به منظور اثبات  ربا باید از مدارک کتبی و گواهی گواهان و گواه اشخاصی که از موضوع آگاه هستند بهره برد. از این حیث که ربا دادن به شکل پنهانی و در پس از معاملات ظاهری صورت می گیرد  به همین جهت اثبات نزول خواری بسیار دشوار می باشد.

در بسیاری از موارد ربا گیرنده هیچ سند و مدرکی را به امضا نمی رساند و در ازای مبلغی که به شخص مقابل می ‌دهد سفته و چک به صورت اصل و اضافه را پول دریافت می‌کند. اخیراً به منظور آن که نزول گیرنده بدون دشواری به پول خود دست یابد، از معاملات صوری بهره می‌برند.

مثلاً در برابر پولی که به شخص مقابل اعطا می کند قولنامه یک ملک را به امضای طرف می رساند و در قالب خریدار معامله انجام می‌شود و به شکل شفاهی مدت مشخص را برای استرداد پول تعیین می‌کند.

چنان چه در تاریخ معین شده پول را برنگرداند از راه قانونی ملک را متصرف می شود. متاسفانه امروزه پرداخت وام به شکل فوری بیشتر در در فضای اینترنتی وجود دارد که به گفته مبلغان مثلاً اشخاص قادرند وام را فوراً با یک کلیک دریافت کنند که در واقع همان نزول محسوب می شود. که در شکل وام پرداخت می گردد. چون پیش از آن که پول پرداخت شود مبلغ اضافی آن نیز تعیین شده است.

نقش وکیل در نزول :

در موضوع نزول خواری با درنظرگرفتن پنهان کاری هایی که در مورد آن صحبت شد و با توجه به این که شخص ربا دهنده هم مجرم تلقی می شود اثبات آن دشوار است. به همین جهت به منظور دفاع و دریافت حقوق اشخاصی که حقشان ضایع شده است در مراجع قضایی نیاز به وجود وکیل خردمند و با تجربه می‌باشد تا قادر شود از جزئی ترین موضوعات به عنوان سند بهره ببرد و نسبت به دریافت حق موکل خود اقدام نماید.

اشخاصی که جرم نزول خواری را مرتکب می شوند به سبب آن که امکان دارد به دفعات به این علت مورد محاکمه قرار گرفته باشد خود را از قبل به منظور شکایت و حضور در محاکم قضایی آماده می‌نمایند و مدارک لازم را به منظور دفاع از خود تهیه می نمایند. به همین جهت اثبات ربا و نزول در مراجع قضایی بسیار دشوار خواهد شد.

چنان چه شاکی قادر نشود بی گناهی خود را به اثبات برساند امکان دارد شاکی به اتهام افترا مورد تعقیب قضایی واقع شود. بنابراین ضرورت این موضوع می طلبد که پیش از اعمال قضایی حداقل امکان مشاوره حقوقی انجام شود تا شکایت را به بهترین شکل تنظیم نمود و بتوان در دستیابی به نتیجه راه آسانی را طی کرد. در واقع شرایط اثبات و شکایت از ربا خوار باید به شکلی پیش برود   که ربا گیرنده و ربا دهنده به کیفر قانونی خود مجازات شوند.

ربای حلال :

-چنان چه مسلمان از کافری که مسلمان تلقی نمی شود ربا دریافت کند بی اشکال است.

-زن و شوهر دائمی اگر از هم ربا دریافت کنند حرام تلقی نمی شود.

-پدر و فرزند اگر از هم ربا دریافت کنند حرام نیست .اما از نظر قول مشهور فقها بین مادر و فرزند را با هر آن تلقی می شود.

سود بانکی و ربا :

کار بانک های جمهوری اسلامی ایران به این ترتیب است که در غالب وکیل از سوی سپرده‌گذاران سپرده آن ها به شکل قراردادهای مضاربه و مشارکت و غیره در اختیار وام‌گیرندگان که در حقیقت طرف معامله و عامل و مجریان هستند قرار می‌دهند و با توجه به قرارداد سودی را به عنوان علی الحساب و در آخر به شکل قطعی به سپرده گذاران خود می پردازد. این عمل از نظر فقها و مراجع تحقیق مانعی ندارد و تصرف در سود پرداختی از سوی بانک برای سپرده گذار حلال تلقی می شود.