رضایت نامه بیمار چیست؟
وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی رضایت نامه بیمار کیست؟و شرایط رضایت نامه بیمار پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.
مقدمه رضایت نامه بیمار :
با توجه به این که انسان به شکل آزاد خلق شده است و هیچ فردی حق تجاوز به جسم او را ندارد، بنابراین دریافت برائت و رضایت از بیمار به مفهوم اخذ اذن و اجازه برای انجام اقدامات پزشکی و درمانی بر جسم او است. فرقی نمی‌کند که این درمان ها در برگیرنده ی عمل جراحی باشد یا تجویز و مصرف دارو و زیر نظر قرار گرفتن مثل بستری شدن در بیمارستان و موضوعاتی از این دست.
به بیان دیگر انجام عملیات پزشکی مثل عمل جراحی یا حتی دریافت نمونه گیری خون از بیمار به نوعی دخل و تصرف در بدن یک انسان است که ممنوع و غیر مجاز می باشد. بنابراین با دریافت رضایت از بیمار که عموماً به شکل امضا انجام میشود به پزشک درمانگر این اجازه اعطا میشود که قادر باشد در جسم دیگری بی آن که ضرب و جرح ایجاد کند در جسم و اخون و تصرف نماید.
و الا اگر پزشک بدون دریافت رضایت بیمار و بدون جاری شدن بقیه شرایط قانونی اقدامات درمانی انجام دهد فرضا دست بیمار را عمل جراحی کند به دلیل آن که جراحاتی بر دیگری وارد کرده محکوم به پرداخت دیه در حق او خواهد بود.
بنابراین به طور خلاصه باید گفت رضایت نامه بیمار در امور پزشکی به مفهوم مباح تلقی شدن اقدامات درمانی پزشک می‌باشد. به بیان دیگر دریافت رضایت از بیمار به مفهوم مسئولیت نداشتن پزشک نیست.
شرایط بیمار رضایت دهنده :
با توجه به مقررات قانون مجازات اسلامی به منظور دریافت رضایتنامه از بیمار، شخص بیمار باید دارای شرایطی باشد تا بتوان از او کسب رضایت نمود. اصولاً بیمار باید دارای اهلیت و صلاحیت باشد یعنی رضایت نامه پزشکی از بیماری اتخاذ میشود که به سن قانونی ۱۸ سال تمام رسیده باشد.
در غیر این صورت از ولی و سرپرست قانونی او رضایت نامه دریافت می شود. وگرنه دریافت رضایت نامه بیمار در امور پزشکی از شخصی که بالغ نیست یا صلاحیت و شایستگی ندارد ،بلا اثر است و مانند آن می باشد که هیچ رضایت و برائتی از بیمار دریافت نشده است.
مفهوم رضایت نامه آگاهانه :
به نقل از وکیل مواد مخدر در شیراز:منظور از رضایت نامه آگاهانه آن است که برای شخص بیمار توضیح داده شود که چه عملیات پزشکی و اقدامات درمانی و جراحی بر جسم او صورت می گیرد تا بیمار مطلع شود که نسبت به چه اقداماتی رضایت و برائت خود را اعلام می‌کند. فرض کنید بیماری به علت مصرف مواد مخدر و یا خوردن سم به علت خودکشی و مانند آن در صورتی که هوش و حواس صحیحی ندارد، در مسیر بیمارستان که از محیط اطرافش درک درستی ندارد رضایتنامه ای اخذ شود.
این رضایت نامه ای که در امور پزشکی از او دریافت می شود هیچ اثر قانونی نخواهد داشت. اگر دعوایی درمورد پزشک مطرح شود می‌توان به عدم دریافت رضایتنامه یا برائت نامه آگاهانه از بیمار استناد کرد.
رضایت نامه و برائت نامه بیمار در قانون :
با توجه به بند ج ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی هر شکل عمل جراحی یا پزشکی مشروعی که با رضایت شخصی یا والدین یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی بیمار و با رعایت موازین فنی و عملی و نظامات دولتی صورت می‌گیرد، قابل کیفر و مجازات نیست و در موارد ضروری و فوری نیازی به اخذ رضایت نمی باشد.
از سوی دیگر با توجه به ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که اگر پزشک در انجام عملیات درمانی سبب تلف و صدمه جسمی بیمار شود، مسئول پرداخت دیه خواهد بود. جز این که اقدامات او بر اساس مقررات پزشکی و قوانین فنی انجام شود. یا این که پیش از درمان برائت لازم را دریافت کرده باشد و باعث تقصیر نشود. بنابراین در هر دو حالت دریافت رضایت نامه از بیمار به پزشک یا دریافت برائت نامه از بیمار اگر پزشک باعث قصور پزشکی شود متعهد بوده و ضامن پرداخت دیه به بیمار است.
آثار عدم دریافت رضایتنامه و برائت نامه :
چنان چه پزشک از بیمار رضایت نامه دریافت کند، پس از انجام عملیات درمانی مرتکب تقصیری به علت عدم رعایت موازین قانونی و مقررات فنی نشده باشد، هر شکل نتیجه غیر مطلوبی که اتفاق بیفتد پزشک مسئول و متعهد و مدیون جبران خسارت نمی‌باشد. درست مانند وقتی که بیمار در هنگام عمل جراحی از دنیا برود و پزشک جراح متعهد فوت بیمار نخواهد بود.
از سوی دیگر با توجه به تبصره ۱ ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که اگر قصور یا تقصیر پزشک در علم و عمل اتفاق نیفتد، برای او ضمانتی به وجود نمی آورد حتی اگر برائت دریافت نکرده باشد.
اثر رضایت نامه بیمار در شکایت از پزشک :
اساساً حق اقامه شکایت از پزشک با وجود رضایت نامه بیمار از بین نمی‌رود و بیمار وقتی خود را ذیحق بشناسد و بداند که حقی از او ازدست رفته است قادر است نسبت به اقامه و تنظیم شکایت نامه از پزشک درمانگر خود اقدام نماید. چون همان طور که قبلاً هم اشاره شد دریافت رضایت نامه از بیمار در موضوعات پزشکی از بین برنده مسئولیت و تعهد پزشک و ضمانت او در برابر پرداخت دیه در حقوق بیمار در حالتی که باعث ایراد صدمه و آسیب شود و قصور پزشکی به اثبات برسد نبوده و پزشک همچنان مسئولیت خواهد داشت.
شکایت از پزشک با وجود دریافت رضایتنامه از بیمار :
در بسیاری از موارد با وجود آن که رضایتنامه از بیمار دریافت شده است، می‌توان از پزشک شکایت کرد و از نظر قانونی ایراد و اشکالی وجود ندارد. اما دریافت رضایتنامه بیمار در امور پزشکی از بین برنده ی مسئولیت پزشک و بهترین دفاع پزشک از خود در جایی که دعاوی دروغین و واهی نسبت به او مطرح شود، می باشد.
مثلا این که شخصی ادعا کند که بدون اجازه و رضایت او و بدون رعایت موازین پزشکی اقدامات پزشکی درمانی زیبایی راجع به او انجام داده است، چون دریافت رضایت نامه کتبی از بیمار در شرایطی انجام میشود که او بالغ و مسلط به موضوع می باشد و هیچ اکراه و فشار و قهری در این خصوص در میان نیست و با میل و اراده خود رضایت نامه را امضا نموده و به پزشک اعتماد خود را اعلام نموده است، پزشک مسئولیتی نخواهد داشت.
استثنای اخذ رضایت و برائت بیمار :
در موارد فوریتی و اورژانسی مثل حالتی که بیمار بیهوش است، نیازی به دریافت رضایت نامه کتبی از او نیست. با توجه به فوری بودن عملیات پزشکی برای زنده نگه داشته شدن بیمار این ضرورت برطرف میشود. مانند حالتی که اگر برای درمان و انجام عملیات جراحی به منظور دریافت رضایت امضا و اثر انگشت بیمار ثبت نمود و بیمار فوت نماید.
در این موارد با توجه به آن که اولویت بر حفظ جان بیمار و از بین بردن آسیب های شدید و غیرقابل جبران است مثل عدم رسیدن اکسیژن به مغز و چنین عدم انجام عملیات فوری باعث شود که در مغز بیمار ضایعه های دائمی به وجود بیاید و یا حتی امکان دارد که بیمار دیگر قادر به تکلم و تحرک نباشد تأخیر برای دریافت برائت از بیمار جایز نیست و پزشک این امکان را دارد که بدون اخذ رضایتنامه از بیمار عملیات پزشکی را آغاز نماید.
نظریه خطر :
در نظریه خطر اصل بر مسئولیت پزشک گذارده شده از مادر و پزشک باید کلیه شرایط بیان شده در ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی از جمله موضوعاتی مثل این که عمل پزشک باید بر اساس قوانین پزشکی و موازین فنی باشد و پزشک تقصیر را ارتکاب نمی یابد حتی اگر برایت نامه از بیمار یا ولی او دریافت نکرده باشد به اثبات برساند .
در حقیقت در نظریه خطر اثبات عدم مسئولیت بر دوش پزشک قرار دارد و نه بیمار و بیمار ضرورتی ندارد که تعهد پزشک را به اثبات برساند. اما چنان چه پزشک بر اساس قوانین پزشکی و با دریافت برائت و بدون تقصیر عملیات درمانی را انجام داده باشد، اثبات مسئولیت و تعهد پزشک بر عهده بیمار یا ولی او قرار دارد. ولی اگر پزشک هم برائت نامه از بیمار دریافت کرده باشد، هم مطابق مقررات علمی و فنی اقدامات درمانی را انجام داده باشد، اگر پزشک تقصیر کند به طور مطلق مسئول پرداخت دیه و خسارات بدنی به بیمار خواهد بود. بنابراین برائت نامه‌ای که در ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی قید شده است پزشک را از دیه و خسارات بدنی معاف می‌نماید.هر انچه که در زمینه رضایت نامه بیمار نیاز بود خدمت شما عزیزان توضیح دادیم اما زمانی که شما از شخصی شاکی میشوید بحث رضایت در حقوق کیفری مطرح میشود که در این زمینه میتوانید مقاله مربوطه را مطالعه نموده وبا وکلای سایت دادیار مشورت لازم را داشته باشید.
تفاوت برائت نامه و رضایت نامه :
برائت نامه در اصل به سبب رفع مسئولیت کیفری پزشک دریافت میشود. یعنی چنان چه پزشکی موازین علم 
رضایت نامه بیمارفرضا در هنگام جراحی بینی بیمار، پزشک اگر موازین علمی و فنی را مورد رعایت قرار ندهد و به همین سبب آسیب به بینی بیمار ایراد شود که در این حالت اگر محقق شود دارای تبحر کافی نبوده و با دانش به عدم مهارت و تجربه کافی و نیز الزامات علمی و فنی رضایت نامه دریافت کرده است و این رضایت نامه رافع مسئولیت عمومی باشد، این تصور غلط است .
چنان چه ثابت شود که پزشک مهارت و دانش کافی نداشته و یا نظامات دولتی و فنی را مورد رعایت قرار نداده است و بدون در اختیار داشتن شماره نظام پزشکی اقدام به عملیات پزشکی کند، قصد عمدی پزشک محقق شده و با دریافت رضایت نامه مسئولیت کیفری او از بین نخواهد رفت.
برائت نامه فقط راجع به مسئولیت مالی پزشک مثل دیون و خسارت بدنی دریافت میشود. یعنی چنان چه برائت نامه اخذ می شود و شرایط تعیین شده در ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی مورد رعایت قرار گرفته شده باشد اگر آسیب بیمار وارد شود پزشک مسئولیتی به سبب دیگر خسارات جسمی بیمار نخواهد داشت.
اما فقط دریافت برائت نامه به منظور برطرف شدن مسئولیت مالی پزشک نیست. بلکه پزشک باید قوانین علمی و فنی و نظامات دولتی را نیز رعایت کند و نیز تقصیری در وارد آمدن آسیب بیمار نداشته باشد و فقط دریافت برائت نامه تکلیف پزشک را از بین نمی برد.