ضرب و جرح چیست؟
وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی ضرب و جرح کیست؟و شرایط ضرب و جرح پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.
تعریف ضرب و جرح :
ضرب ، در لغت به معنای ضربه و یا زدن می باشد . ضرب ، منتهی به کبودی ، سرخی ، ورم و کوفتگی می شود بدون آن که همراه با خون ریزی باشد .
جرح ، عملی است که منجر به از هم گسیختگی بافت های بدن شده و همراه با خونریزی می باشد که خفیف ترین اثار آن ، خراشیدگی و بریدگی پوست و شدید ترین اثر آن ، قطع عضو می باشد .
ضرب و جرح ، از جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد بوده که به موجب ماده ششصد و چهارده قانون مجازات اسلامی تعزیرات و ماده ی پانصد و شصت و هفت این قانون ، مورد جرم انگاری قرار گرفته است .
این جرم ، ممکن است به دو صورت عمدی و یا غیر عمد انجام گیرد .
مجازات جرم ضرب و جرح عمدی :
جرم ضرب و جرح در صورتی که به صورت عمدی واقع شده باشد ، حسب مورد دارای مجازات قصاص ، حبس و پرداخت دیه در صورت مطالبه ی مجنی علیه می باشد .همانطور که گفته شد مجازات جرب و ضرح در صورت مطالبه ی مجنی علیه پرداخت دیه میباشد که البته دیه مهلت پرداختی هم دارد. شایان به ذکر است که شما عزیزان میتوانید درمورد بجث مهلت پرداخت دیه به سایت دادیار مراجعه نمایید.
اصولا مجازات در جنایت عمدی علیه تمامیت جسمانی افراد ، قصاص می باشد .
اجرای قصاص :
در اجرای قصاص به موجب جرم ضرب و جرح ، باید شرایط قصاص وجود داشته و هم چنین محل عضو مورد قصاص و عضو مورد جنایت یکسان بوده و در میزان و مقدار قصاص نیز برابری و مساوات را با مقدار جنایت رعایت کرد .
در صورتی که امکان اجرای قصاص وجود نداشته باشد ، مطابق ماده ی ششصد و چهارده قانون مجازات اسلامی تعزیرات رفتار خواهد شد .
به موجب ماده ی فوق ، برای تعیین مجازات سه حالت زیر را باید از یکدیگر تفکیک نمود .
- در صورتی که ضرب و جرم منجر به اثار و جنایات زیر شود و رفتار مرتکب ، موجب اختلال در نظم و امنیت و صیانت جامعه شده و یا بیم تجری مرتکب و دیگران وجود داشته باشد ، مجازات مرتکب ، دو تا پنج سال حبس می باشد . به موجب اصلاح این قانون در سال ۱۳۹۹ به وسیله ی قانون کاهش مجازات حبس تعزیری ، مدت حبس به ۶ ماه تا ۲ سال کاهش یافته است .
- اگر ضرب و جرح ، منجر به ضایعات فوق نشود اما مرتکب از اسلحه ، چاقو ، و امثال آن برای ایراد جنایت استفاده کرده باشد ، مجازات مرتکب ، سه ماه تا یک سال حبس تعزیری خواهد بود .
در دو مورد بالا ، علاوه بر مجازات حبس ، با تقاضای مجنی علیه ، مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم خواهد شد.
- اگر رفتار مرتکب ، فاقد اثار فوق بوده و از سلاح های ذکر شده در بالا نیز استفاده نشده باشد ، مطابق ماده ی پانصد و شصت و هفت ، در صورت شکایت شاکی خصوصی ، مرتکب مورد تعقیب کیفری قرار گرفته و محکوم به پرداخت دیه خواهد شد .
تشخیص عمدی بودن جنایت :
مجازات در نظر گرفته شده برای ضرب و جرح عمدی و غیر عمدی دارای تفاوت است و بنابراین لازم است که معیار عمدی بودن جنایت را بررسی کنیم .
مطابق ماده ی دویست و نو قانون مجازات اسلامی ، جنایت در موارد زیر عمدی محسوب می شود:
- قصد و عمد مرتکب در ایراد جنایت بر مجنی علیه و ضرب و جرح وی
- قصد مرتکب در فعل مجرمانه و عدم قصد نتیجه اما فعل به گونه ای باشد که نوعا منجر به جنایت واقع شده می شود .
- مرتکب اگرچه که در رفتار مجرمانه قصد داشته اما قصد وقوع نتیجه را نداشته است اما با توجه به شرایط و وضعیت مجنی علیه ، عمل نوعا منجر به جنایت وارده می شده است .
- مرتکب قصد فعل و نتیجه را نسبت به اشخاص غیر معین داشته باشد .
قابل گذشت یا غیر قابل گذشت :
برای بررسی قابل گذشت یا غیر قابل گذشت بودن جرم ضرب و جرح ، باید به تفکیک صور مختلف بپردازیم .
- اگر مجازات در نظر گرفته شده برای جرم ، قصاص باشد ، قصاص حق الناس بوده و بنابراین قابل گذشت می باشد و مجنی علیه می تواند از حق قصاص خود گذشت کرده و یا با جانی در دریافت دیه ، مصالحه نماید .
- در صورتی که قصاص امکان پذیر نباشد ، اگر رفتار مرتکب ، مصداق ماده ششصد و چهارده بوده و موجب اخلال در امنیت جامعه شده باشد ، این عمل دارای جنبه ی عمومی بوده و بنابراین حتی بدون شکایت شاکی خصوصی نیز قابلیت پیگیری و تعقیب کیفری را داشته و بنابراین نسبت به مجازات حبس در نظر گرفته شده ، غیر قابل گذشت می باشد اما در خصوص پرداخت دیه ، به دلیل آن که دیه ، حق الناس می باشد ، مجنی علیه می تواند جانی را از پرداخت آن معاف کند .
- اگر ضرب و جرح فاقد اثار و بدون استفاده از وسایل مذکور در ماده ی ششصد و چهارده و تبصره ی آن بوده باشد ، جرم مطابق ماده ی پانصد و شصت و هفت ، تنها با شکایت شاکی خصوصی قابلیت پیگیری خواهد داشت و این جرم قابل گذشت بوده و با گذشت شاکی ، قرار موقوفی تعقیب صادر میشود اما اگر شاکی گذشت ننماید ، جانی به پرداخت دیه محکوم خواهد شد.
ادله ی اثبات ضرب و جرح :
مجنی علیه برای اثبات وقوع جرم ضرب و جرح ،می تواند از ادله ی زیر استفاده کند :
- اقرار مرتکب : اقرار مرتکب مهمترین راه برای اثبات جرم ضرب و جرح می باشد که البته بعید به نظر می رسد که مرتکب به این عمل اقرار نماید بنابراین باید با سایر ادله ی اثبات نیز اشنا شویم .
- شهادت شهود : وجود شاهد در صحنه ی جرم و شهادت آنان در محکمه ، تاثیر زیادی در اثبات جرم دارد .
- قسامه : یکی دیگر از طرق اثبات جرم ، قسامه می باشد که باید شرایط خاص مطرح در قانون برای استناد به این روش وجود داشته باشد .
- مراجعه به پزشک قانونی و گواهی و تصدیق این مرجع در وقوع ضرب و جرح و تشخیص قاضی رسیدگی کننده به پرونده . در واقع علم قاضی در تشخیص این جرم اهمیت به سزایی دارد .
ضرب و جرح با دفاع مشروع :
ممکن است که شخصی در مقام دفاع از جان و مال و ناموس خود یا دیگری ، موجب ضرب و جرح نسبت به شخص متجاوز شود .
در این صورت ، شخص مدافع ، فاقد مسئولیت کیفری و مدنی خواهد بود .
معافیت از مسئولیت ، در صورتی ممکن می باشد که شخص مدافع بتواند اثبات نماید که شرایط دفاع مشروع وجود داشته است .
منظور از شرایط دفاع مطابق ماده ی 156 مجازات اسلامی،موارد زیر می باشد :
- ضرورت دفاع برای دفع تجاوز و خطر
- استناد دفاع به قرائن معقول و خوف عقلایی
- عدم ایجاد خطر و تجاوز به سبب اقدام خود شخص
- عدم امکان توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت و عدم تاثیر مداخله ی آنان در دفع خطر
در صورتی که شرایط دفاع وجود داشته باشد اما شخص مهاجم بتواند اثبات نماید که از حدود آن تجاوز شده است ، قصاص ثابت نشده اما مدافع به پرداخت دیه و تعزیر محکوم خواهد شد .
ضرب و جرح همسر :
در صورتی که مرد نسبت به زوجه ی خود مرتکب ضرب و جرح شود ، زوجه می تواند با اثبات این امر در محکمه و هم چنین اثبات عسر و حرج خود در زندگی با مرد ، در دادگاه خانواده ، از دادگاه تقاضای صدور حکم طلاق نماید .
ضرب و جرح نسبت به میت :
در جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد ، باید جنایت بر روی انسان زنده واقع شده باشد .
در صورتی که شخصی نسبت به یک جسد و مُرده مرتکب ضرب و جرح شود ، این رفتار مصداق جرم جنایت بر میت می باشد .
ایراد ضرب و جرح در ماه حرام :
مطابق مقررات شرعی و به تبع آن قانون مجازات اسلامی ، در صورت وقوع قتل در یکی از ماه های حرام ( ذی الحجه ، ذی القعده ، محرم و رجب ) ، میزان دیه به میزان یک سوم افزایش یافته و اصطلاحا ، دیه تغلیظ میشود .
حکم تغلیظ دیه ، تنها به قتل نفس اختصاص داشته و بر خلاف تصور برخی ، دیه ی جنایات مادون نفس ، تغلیظ نخواهد شد .
بنابراین اگر شخصی در یکی از ماه های حرام مرتکب جرم ضرب و جرح شود ، میزان دیه ی قابل پرداخت تفاوتی با سایر ماه ها نخواهد داشت .
ضرب و جرح کودک توسط پدر :
در صورتی که پدری نسبت به فرزند خود ، مرتکب ضرب و جرح شده و این عمل فراتر از حدود تربیت باشد ، حسب مورد به پرداخت دیه و یا مجازات تعزیری محکوم خواهد شد و نکته ای که در این مورد مطرح است این است که نمی توانیم پدر را به قصاص محکوم کنیم زیرا مطابق ماده ی سیصد و یک قانون مجازات اسلامی ، یکی از شرایط امکان اعمال مجازات قصاص ، پدرِ مجنی علیه نبودن جانی می باشد .
مقدمه ضرب و جرح
یکی از جرایم رایج در جامعه امروزی که عموماً به سبب دسته ای از دعواهای ناموسی یا وارد آمدن استرس و فشار در افراد جامعه شاهد بسط آن هستیم، ضرب و جرح می باشد. صدمه زدن بر شخصی در قانون جرم تلقی می شود. قانون برای اشخاص خانواده هم استثنا قائل نشده است.
در صورت بروز این حادثه آن را جرم می‌دانند. بنابراین ضرب و جرح بین پدر و فرزند و زن و شوهر و همسر و فرزند و موضوعاتی از این قبیل به عنوان جرم خواهد بود. جرم ضرب و جرح دارای انواع متفاوتی می باشد. عمدی بودن و غیر عمدی بودن جرم اثر زیادی در مجازات آن دارد.
مفهوم ضرب
ضرب در مفهوم لغوی به معنای زدن می باشد و از نظر حقوقی به صدماتی اطلاق میشود که آسیب رساندن با آن ها سبب از هم گسسته شدن ظاهری بافت‌ها و جاری شدن خون از بدن می گردد. بنابراین تورم و کبودی و پیچ خوردن مفاصل بدون شکستگی و خون مردگی و غیره از مصداق‌های ضرب می باشد. ضربه امکان دارد با دست یا پا یا تمام سنگینی بدن و مانند آن یا با به کار بردن ابزاری مثل چوب و چماق و سنگ و چاقو باشد. پس ملاک و معیار تعیین آسیب و صدمه بدون خونریزی از روی ظاهر انجام میشود.
مفهوم جرح
از نظر حقوقی، جرح به آسیب‌هایی اطلاق می شود که سبب باز شدن بافت ها از هم و خونریزی بیرونی شود. مثل خراشیدگی و بریدگی و پارگی دست که برخی اوقات امکان دارد این از هم گسیختگی توام با شکستگی هم باشد. پس قطع عضو و سوختگی و شکستگی و بریدگی و مانند آن از انواع جرح هستند.
جرم انگاری ضرب و جرح
ضرب و جرح به شکل سریع در قانون مجازات اسلامی مورد جرم انگاری قرار گرفته است. پس اگر شخصی با نیت قطع یا جرح عضو به شخص دیگر صدمه وارد کند، مرتکب جرم عمدی شده است و نیز وقتی که فرد نیت این عمل را نداشته باشد، اما نوع عمل او به شکلی باشد که از نظر عرفی به جرح عضو یا قطع آن منجر گردد، باز مصداق این جرم خواهد بود.
جرم ضرب و جرح مضاف بر جنبه خصوصی دارای جنبه عمومی هم است و مضاف بر آسیبی که شخص خاطی رسانده، خساراتی هم به جامعه وارد می‌کند. به همین سبب اگر شاکی خصوصی از شکایت خود گذشت نماید، جنبه عمومی آن به منظور مجازات هم‌چنان باقی می ماند. نکته قابل توجه آن که اگر جرم جنبه عمومی داشته باشد و حبس به آن تعلق بگیرد، این مجازات قابل تبدیل به جزای نقدی نمی‌باشد. و متهمین و شخص محکوم علیه که حکم قطعی نسبت به او صادر شده است، باید پیامد و کیفر آن را تحمل کند و مگر از طرف دادگاه امکان داشته باشد که در صورت احراز جهات مخففه مجازات تعزیری یا بازدارنده را تخفیف یا به مجازات دیگری تبدیل کند که مناسب به حال متهم خواهد بود.
ارکان قانونی جرم ضرب و جرح
جرم ضرب و جرح جرمی است که با آسیب زدن و وارد کردن صدمه به جسم شخص مقابل به وجود می‌آید و در قانون برای آن مجازات هایی پیش بینی شده است. در بندهای قانونی، ضربه به مفهوم ضربه زدن به شخص مقابل بدون زخم ایجاد کردن و اثر جسمانی محسوب می شود و جزء ضربه زدن به شخص مقابل توام با آسیب‌های فیزیکی که این آسیب های فیزیکی از خونریزی های بسیار کم را شامل میشود تا صدمات خیلی سخت. همه و همه مصداق جرح هستند و برای آن ها مجازات هایی مثل قصاص و غیره تعیین شده است.
وقتی این جرم اتفاق بیفتد، قانون شرایط مختلفی را برای مجازات خطاکار در نظر داشته است. در شرایطی که جرم عمدی باشد، امکان قصاص برای شخص مقابل پیش‌بینی شده و اگر عمدی نباشد و یا امکان اعمال قصاص وجود نداشته باشد، دیه و حبس مجازات های جایگزین خواهند بود.
این جرم مانند سایر جرایم از سه رکن متشکل است
رکن قانونی
با توجه به رکن قانونی جرم ضرب و جرح، می توان اصل قانونی بودن جرم و مجازات را دریافت که در ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی چنین بیان شده است که اگر کسی به دیگری جرح یا ضربه ای وارد کند که سبب نقص یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دائمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی علیه گردد، در جایی که امکان قصاص وجود نداشته باشد، اگر ارتکاب او سبب اختلال در نظم و صیانت امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران شود، به ۲ تا ۵ سال حبس محکوم خواهد شد و در صورتی که مجنی علیه درخواست کند مرتکب پرداخت دیه محکوم می گردد.
عنصر مادی
که در واقع همان جلوه گر ارتکاب جرم پیش‌بینی شده در دنیای مادی است. برای احراز عنصر مادی جرح و ضرب احراز شرایطی ضرورت دارد:
1- شخص بزه دیده باید انسان زنده باشد
زیرا هر شکل تعرض به تمامیت جسمانی یک شخص که در قید حیات نیست فقط می تواند با عنوان جنایت بر مرده مطرح شود که جرمی مستقل می باشد.
2-ایراد صدمه به شکل مثبت محرز گردد.
بنابراین با ترک فعلی که در آخر سبب صدمه و آسیب فرد شود، قابل پیگیری نیست و به دلیل سبب اقوی از مباشر مورد پیگیری می باشد.
3-دلایل ارتکاب جرم و ایراد صدمه هر وسیله‌ای را شامل می شود
عنصر معنوی
در واقع همان فعل و انفعالات ذهنی مرتکب است که از ارکان متعددی مثل علم و سوء نیت و انگیزه تشکیل شده است.
علم خود به دو دسته ی علم به موضوع و علم به حکم تشکیل شده است. علم به موضوع به این مفهوم است که شخص بداند کسی را که مورد آسیب قرار می دهد انسان زنده است و علم به حکم به این مفهوم میباشد که مرتکب و خاطی آگاه باشد که عملی را که بدان اقدام نموده است، جرم است و قانونگذار آن را جرم انگاری نموده است. قانون گذار ایران علم به حکم را مفروض دانسته و بر این عقیده است که افراد بعد از تصویب و لازم الاجرا شدن آن باید نسبت به قانون آگاه باشند. زیرا بین تصویب و لازم الاجرا شدن موضوع ۱۵ روز فاصله است.
شرایط اثبات ضرب و جرح
ضرب و جرح از جمله جرایمی است که در قانون شرایط ضروری برای اثبات آن هم تعیین شده است و اگر به وقوع بپیوندد با این شرایط به اثبات می رسد.
از جمله این شرایط عبارت است از:
اقرار
اگر شخصی که مرتکب جرم ضرب و جرح شده است، خودش دوبار به این جرم اقرار کند آن را ثابت می نماید و می توان بر اساس این دلیل او را مجازات نمود.
شهادت شهود
اگر جرم ضرب و جرح اتفاق بیفتد و دو مرد عادل یا یک مرد عادل و دو زن آن را مشاهده کنند و نسبت به مجرم شهادت بدهند، شرایط ضروری برای اثبات جرم مهیا شده است و جرم به اثبات می رسد.
قسامه
چنان چه سایر دلایل لازم برای اثبات جرم در دسترس نباشد، قسامه از شرایط اثبات جرم خواهد بود. قسامه به مفهوم سوگند و قسم خوردن خویشاوندان و آشنایان مجنی علیه می باشد.
علم قاضی
با تو جه به اینکه در هر جرمی که به وقوع می پیوندد آثار و شواهدی از آن به جای می‌ماند. چنان چه مدارک و اسنادی از جرم ضرب و جرح بر جای نماند، اثبات آن بر عهده قاضی و با توجه به علم اصول صورت می‌گیرد. در این حالت قاضی با در نظر داشتن گزارش‌های پزشک قانونی و شرایط و برخی از اسناد و مدارک قادر است که جرم را ثابت نماید.
مجازات ضرب و جرح
با در نظر گرفتن شرایط مختلف در قانون به شکل جزئی در این مورد بحث شده است. در ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی با توجه به شرایط موجود قصاص برای فرد ضرب و جرح کننده در نظر گرفته شده است. در شرایطی که جرم اتفاق بیفتد و سبب آسیب جدی به شخص مقابل مثل قطع یک عضو یا از بین رفتن قدرت بویایی و بینایی و فلج شدن و از بین رفتن عقل و حافظه شخص شود، امکان قصاص برای شخص مقابل و خاطی خواهد بود. اگر انجام قصاص میسر نباشد و عمل فرد سبب اختلال در امنیت جامعه شود، مجازات ۶ ماه تا ۲ سال حبس در قانون برای این منظور پیش‌بینی شده است.
به کار بردن سلاح سرد مانند چاقو هم شرایط متفاوتی را برای جرم واقع شده ایجاد می‌کند. در حالتی که از چاقو در این ارتکاب جرم استفاده شود، حتی اگر هر یک از آسیب های جسمانی مذکور برای شخص مقابل به وجود نیاید، بر اساس قانون سه ماه تا یک سال حبس برای فرد خاطی در نظر گرفته شده است و اگر جرم غیر عمدی باشد، پرداخت دیه به عنوان مجازات قانونی آن پیش بینی شده است.
شیوه تنظیم شکایت برای ضرب و جرح
شاکی به منظور رسیدگی به این جرم ابتدا باید شکایت نامه خود را تنظیم نموده و آن را به دفتر خدمات قضایی ارجاع دهد و در آن جا ثبت کند و پس از آن که پیامکی برای احضار در کلانتری دریافت نمود، اظهارات خود را به شکل کامل و جامع در این زمینه بیان نماید و با حکم کلانتری به پزشک قانونی مراجعه کند. درصورتی که امکان محو آثار جرم وجود داشته باشد، شخص قادر است مستقیماً به کلانتری رجوع کرده و نامه پزشک قانونی را دریافت دارد