مقایسه دعوای تصرف عدوانی و خلع ید چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی مقایسه دعوای تصرف عدوانی و خلع ید کیست؟و شرایط مقایسه دعوای تصرف عدوانی و خلع ید پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مفهوم خلع ید :

وقتی مالک یک مال غیر منقول مثل خانه، مغازه، یا زمین نسبت به تصرف غیرقانونی مال خود طرح دعوا می کند ، به این دعوا، خلع ید می گویند. در این دعوا از دادگاه می خواهد که به تصرف غیرقانونی متصرف خاتمه دهد و ملک را از ید او خارج کند و به مالک بازگرداند. برای این که بتوان دعوای خلع ید را طرح نمود، مالک مال غیر منقول باید سند مالکیت خود را به دادگاهی که مال غیر منقول در آن واقع شده است، ارائه کند و دادخواستی تنظیم نموده و دعوای خلع ید را به طرفیت متصرف که در اصطلاح حقوقی غاصب می باشد، اقامه نماید.

مفهوم تصرف عدوانی :

فرض کنید مال غیر منقولی مثل زمین یا خانه داشته باشید و شما مالک این ملک باشید یا مستاجر خانه باشید. اما بعد از یک مدت فرد دیگری این ملک را از تصرف شما درآورد. در این صورت تصرف عدوانی اتفاق افتاده است. در محضر دادگاه تفاوتی ندارد که شخص مالک باشد یا مستاجر، صرفا دادگاه تصرف قبلی را مد نظر قرار می‌دهد. نکته قابل توجه این که تصرف عدوانی تنها در مورد اموال غیرمنقول جاری می شود.

تصرف عدوانی ادعایی از سوی متصرف سابق می باشد. مبنی بر این که شخص دیگری بدون توافق او مال غیرمنقول اش را از تصرف خود در آورده و در تصرف خود گرفته است و خواستار بازگشت تصرف خود نسبت به آن مال می باشد. در دعوای تصرف عدوانی، مدعی باید ادعای سبق تصرف خود را در محضر دادگاه اثبات نماید و این موضوع ارتباطی با حق مالکیت او نسبت به ملک که خواه داشته باشد یا خیر، ارتباطی نمی یابد.

دایره شمول دعوای خلع ید:

 دعوای خلع ید به سه قسم تقسیم می شود:

1- خلع ید به مفهوم اخص: یعنی دعوایی که تحت عنوان دعوای مالکیت از آن یاد شده و به دنبال آن مالک ملک، خواهان این است که دست تصرف دیگری از ملک اش  رفع شود.

2–  نوع دوم دعوای خلع ید بدان شکل است که عدم مالکیت خواهان بر ملکی که مورد دعوا می باشد  و قانونی بودن تصرف خوانده بر ملک، مورد پذیرش دو طرف دعوا می باشد و خواهان، مدعی این است که  ادامه تصرفات خوانده بر آن ملک خلاف قانون می باشد و باید از آن رفع تصرف گردد.

3–  نوع سوم دعوای تصرف می باشد که دعوای  تصرف عدوانی و مزاحمت و ممانعت از حق را در بر می‌گیرد و می تواند به شکل حقوقی یا کیفری اقامه شود.

دایره شمول دعوای تصرف عدوانی:

-دعوای تصرف عدوانی حقوقی :

در این شکل از دعوا، نخست شخص مدعی باید اظهارنامه‌ای به شخص مقابل بفرستد و در متن آن درخواست رفع تصرف عدوانی را از او داشته باشد. چنان چه شخص مقابل اقدام لازم در این مورد را به عمل نیاورد، شاکی می‌تواند دادخواستی به دادگاهی که ملک در آن محل واقع شده است، تسلیم نماید.

از این طریق الزام طرف مقابل را به موضوعی که در اظهارنامه از خواسته بود، یعنی رفع تصرف عدوانی درخواست نماید. دادگاه جلسه ای را تشکیل می‌دهد و از دو طرف تقاضا می کند جهت رسیدگی به موضوع حاضر شود.

وکیل ملکی در شیراز میگوید:چنان چه مشکل مطرح شده با توافق دو طرف و با دریافت استعلاماتی که از اداره ثبت صورت میگیرد رفع  نشود و  اگر مسائل حقوقی و قضایی مثل معارضات سند ملکی وجود نداشته باشد، دادگاه رای را به رفع تصرف عدوانی و بازگشت به حالت سابق صادر می نماید. حکم دادگاه بدوی قابلیت تجدید نظر خواهی در دادگاه استان را دارد و بعد از قطعیت آن توسط اجرای احکام دادگاه صادرکننده حکم، اجرا می شود.

-دعوای تصرف عدوانی کیفری :

رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی کیفری طی مراحلی صورت می گیرد که بر اساس آن شاکی ابتدا شکایت خود را به دادسرا مبنی بر رفع تصرف عدوانی می برد. دادسرا پرونده را به بازپرس و دادیار می سپارد تا موضوع را مورد بررسی و ملاحظه قرار دهند. بازپرس یا دادیار تقاضای احضار طرفین تصرف عدوانی را می نماید و چنان چه جرم مربوطه را محقق نمود، برای متصرف قرار کفالت یا وثیقه صادر می‌نماید. که این اقدام با در نظر گرفتن اهمیت موضوع انجام می شود.

پرونده با صدور کیفرخواست از طرف بازپرس یا دادیار به دادگاه کیفری منتقل می شود. دادگاه کیفری وقت رسیدگی تعیین و دو طرف را به جلسه دعوت می نماید. نماید چنان چه بین طرفین توافقی حاصل نشود و دعوا به صلح و سازش نیانجامد و مستندات پرونده کامل باشد، دادگاه کیفری، رای به حکم محکومیت علیه متصرف عدوانی صادر می کند. این رای قابل تجدید نظر خواهی در دادگاه استان می باشد و بعد از قطعی شدن ،حکمی را که دادگاه کیفری صادر کرده است، به وسیله اجرای احکام کیفری دادسرای مربوطه اجرا خواهد شد.

مراحل دادرسی دعوای خلع ید :

– دادگاه ابتدا مالکیت خواهان را باید احراز کند و این موضوع به وسیله استعلام ثبتی و بررسی سند مالکیت انجام می شود و بعد از این که مالکیت خواهان را محقق نمود، می تواند وارد محیط دعوا شود.

–  در مرحله دوم، دادگاه باید غیر قانونی و مشروع نبودن تصرف از سوی خوانده را مشخص کند.

– در مرحله سوم، دادگاه باید محقق نماید که تصرف خوانده در حوزه مالکیت خواهان است یا نه و اندازه تصرفات او را مشخص نماید که این اقدامات به وسیله معاینه محلی و تحقیق محلی و جلب نظر کارشناس انجام می شود.

بر این اساس شخص خوانده ، برای اثبات مشروع بودن تصرف خودش باید اسنادی را به دادگاه ارائه کند. در غیر این صورت تصرف او، غاصبانه خواهد بود. چون مالک حق دارد که هر شکل استفاده و تصرفی در ملک خود داشته باشد.

هنگامی که شخصی با تقدیم سند مالکیت به دادگاه مالکیت خودش را اثبات می‌کند و خوانده قادر نیست، برای قانونی بودن تصرف خود سند و مدرک ارائه کند و فرضا ثابت نماید که تصرف او حاصل از اجاره بوده است یا ملک مورد دعوا را خریداری نموده، در این حال تصرف خوانده حاصل از غصب می باشد.

بر این اساس باید تصرف با توافق و اجازه مالک صورت گیرد.  چنان چه، خواهان، ملک را خریده باشد و مورد معامله به او تحویل نشده باشد، باید دادخواست الزام به تحویل مورد معامله را به دادگاه تقدیم کند یا دعوای تحت عنوان الزام به تنظیم سند اقامه نماید و چنان چه بخواهد دعوای خلع ید را طرح کند، هم زمان قادر است این دعوا را در دادگاه مطرح کند که مالکیت خواهان مستقر شده باشد و زمان دادخواست الزام به تنظیم سند  ارائه می شود.

تا وقتی که حکم به منفعت خواهان صادر برای مزبور اجرا نشده باشد و سند به نام و مالکیت او زده نشده است. این امکان وجود ندارد که دعوای مزبور را اقامه کرد و تا آن زمان قابلیت استماع را نخواهد داشت.

رسیدگی تصرف عدوانی حقوقی :

خواهان، برای طرح دعوای تصرف عدوانی باید به دادگاه عمومی مراجعه کند  و الزامی به مالک بودن شخص نمی باشد که اجازه شکایت داشته باشد. بلکه ممکن است، مستاجر  مالک باشد و موجر یعنی صاحب خانه تصرف عدوانی کرده باشد.

رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی کیفری :

پرونده با صدور کیفرخواست از طرف بازپرس یا دادیار به دادگاه کیفری منتقل می شود. دادگاه کیفری وقت رسیدگی تعیین و دو طرف را به جلسه دعوت می نماید. چنان چه بین طرفین توافقی حاصل نشود و دعوا به صلح و سازش نیانجامد و مستندات پرونده کامل باشد، دادگاه کیفری، رای به حکم محکومیت علیه متصرف عدوانی صادر می کند. این رای قابل تجدید نظر خواهی در دادگاه استان می باشد و بعد از قطعی شدن،حکمی را که دادگاه کیفری صادر کرده است، به وسیله اجرای احکام کیفری دادسرای مربوطه اجرا خواهد شد.

شباهت و تفاوت دعوای خلع ید و تصرف عدوانی :

در دعوای تصرف عدوانی، رعایت تشریفات دادرسی الزام و ضرورتی ندارد. اما در دعوای خلع ید الزاماً باید همه تشریفات آیین دادرسی رعایت شود.

 هردو دعوای خلع ید و تصرف عدوانی این امکان را دارند که از آن ها تجدیدنظرخواهی شود. 

در دعوای خلع ید بر اساس ماده یک قانون اجرای احکام مدنی این الزام وجود دارد که ابتدا حکم قطعی شود و بعد از آن در مورد آن اجراییه صادر گردد. اما در دعوای تصرف عدوانی به محض صدور حکم، قابل اجرا می باشد. و ضرورتی ندارد که الزاماً حکم قطعی شود و اجراییه صادر گردد و تقاضای تجدید نظر از این دعوا مانع از اجرای آن نمی باشد.

در دعوای تصرف عدوانی ضرورتی ندارد که شاکی حتما و الزاماً مالک باشد. چه بسا مباشر و یا مستاجر یا خادم یا رعیت یا کارگر و هر شخصی که به نمایندگی یا به امانت مال غیر را تصرف کرده است، قادر است به قائم مقامی مالک اقامه دعوا نماید. این مطلب در ماده ۱۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی توضیح داده شده است. اما در دعوای خلع ید، تنها اشخاصی که صاحب منفعت هستند یا وکیل یا قائم مقام قانونی، این امکان را دارند که طرح دعوا نمایند.

دعوای تصرف عدوانی و مزاحمت و ممانعت از حق، از جمله دعوای غیر مالی می‌باشد. اما دعوای خلع ید، از دسته دعاوی اموال غیر منقول و مالی محسوب می شود و جهت پرداخت هزینه دادرسی آن بر اساس ارزش معاملاتی املاک در هر منطقه اقدام صورت می گیرد و اختلاف یا نبود اختلاف در مالکیت هیچ اثری در این موضوع ندارد.