جرایم نظامی چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی جرایم نظامی چیست؟و شرایط جرایم نظامی پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه جرایم نظامی :

جرایم نظامی از دسته جرائم خاصی می باشد که دادگاه رسیدگی کننده به آن ها متفاوت از سایر جرایم است. جرم نظامی از سوی اشخاص نظامی ارتکاب می یابد. در تعریف اشخاص نظامی در ماده ۱ قانون جرایم نیروهای مسلح گفته شده که کارکنان نیروهای مسلح و کارکنان ارتش و کارکنان نیروی انتظامی و سربازها و کارکنان سپاه از ابتدا تا پایان دوره اشخاص نظامی هستند و اگر این افراد مرتکب جرم های خاص نظامی شوند، دادگاه صالح به رسیدگی جرایم آن ها دادگاه اختصاصی نظامی خواهد بود.

انواع جرایم نظامی :

جرایم نظامی شامل جرایم عمومی و خاص و مختلط و مالی می شود:

1- جرایم خاص نظامیان از دسته جرایمی هستند که به وسیله شخص نظامی ارتکاب می یابد و شخص عادی آن را انجام نمی دهد. مانند فرار از خدمت سربازی که فقط مصداق آن سرباز ها می باشند و بقیه مردم نیستند.

جرایمی مثل خواب در هنگام پست و نگهبانی در خدمت نظام یا فرار از جنگ که فقط از سوی اشخاص نظامی قابلیت ارتکاب دارد، جرایم نظامی خاص می باشد و مرجع صالح به رسیدگی به این دسته از جرائم سازمان قضایی نیروهای مسلح و دادگاه نظامی است.

2-دسته دوم از جرایم نظامی بر خلاف دسته اول  هم  توسط اشخاص عادی انجام می‌شود هم اشخاص نظامی. این که شخص نظامی در حوزه نظامی گری و خدمت به جرمی دست بزند نسبت به آن ، جرم نظامی اطلاق می شود.

مثل جرایم اختلاس و ارتشاء. اما وقتی اشخاص عادی مرتکب جرمی مثل جرم اختلاس می شود اسم ان جرم اختلاس است و دیگر جرم نظامی نیست . در مورد اشخاص نظامی وقتی شخصی مرتکب جرم اختلاس می شود اختلاسی که در محدوده نظامی خود انجام داده جرم اختلاس نظامی است.

3- دسته سوم از این جرایم، جرایمی می‌باشد که اشخاص نظامی در جایگاه مامور قرارگرفتن و ضابط بودن ارتکاب می یابد. یعنی در هنگام انجام دستورات مقام قضایی به جرم مرتکب می شوند. مانند این که یکی از کارکنان نیروی انتظامی در حین دستگیری شخص متهم، او را مورد توهین و افترا  و ضرب و شتم قرار دهد.

4-باید گفت دسته دیگر از جرایم نظامی هم هستند که شخص نظامی در خارج از حوزه نظامی و وظایف خود انجام می دهد. مثل آن که شخصی نظامی باشد و نفقه و مهریه زن خود را نپردازد. این جا دیگر جرم و مجرم نظامی نخواهد بود.

چون به واسطه انجام وظایفش مرتکب جرم نشده است و مانند سایر اشخاص عادی جامعه از بابت ترک انفاق یا ترک مهریه مجازات خواهد شد. به همین سبب با این که شخص نظامی می باشد اما رسیدگی به جرم آن در صلاحیت دادگاه عمومی خواهد بود.

جرایم عمومی نظامی ها :

مقصود از جرم عمومی آن است که شخص نظامی به آن ارتکاب یابد و هیچ ارتباطی با شغل و حیطه وظایف در حوزه نظامی ندارد. قبلا هم اشاره کردیم مثلاً اگر شخصی به جرم کلاهبرداری و توهین و ضرب و شتم و خرید اسلحه و مهریه و غیره دست بزند اما خود شخص نظامی باشد فرقی با اشخاص عادی نمی کند. چون این اعمال را در خارج از حیطه وظایف خود انجام داده است. بنابراین جرم عمومی مرتکب شده و دادگاه صالح به رسیدگی به جرم او، دادگاه عمومی کیفری یک یا دو خواهد بود.

جرایم خاص نظامی ها :

بر عکس جرایم عمومی،جرایم خاص نظامی ها فقط شامل اشخاص نظامی می شود. مثلاً از خدمت وظیفه اگر یک سرباز فرار کند جرم نظامی مرتکب شده است. بر اساس قانون  مقصود از جرایم خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح، جرایمی است که راجع به وظایف آن ها در مقام ضابط دادگستری می باشد.

مقصود از جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی در حقیقت آن دسته از جرایم است که اشخاص نیروهای مسلح در رابطه با تکالیف و تعهدات نظامی و انتظامی که بر اساس قانون بر دوش آن ها قرار گرفته است مرتکب می شوند و اگر شخصی نظامی باشد و به هر علتی از این شغل کنار زده شود، باز هم اگر جرم نظامی مرتکب شود امکان محاکمه او وجود دارد.

ملاک های تشخیص جرم نظامی :

جهت تشخیص و تمایز جرم نظامی از سایر جرایم باید دو شرط محرز شود: یکی آن که مرتکب عضو نیروهای مسلح باشد. دیگر ان که جرم و تخلف ذاتا نظامی باشد.

جرایم مختلط  :

مقصود از جرایم مختلط جرمی می باشد که نظامی ها در هنگام انجام وظیفه شان مرتکب می شوند و ذاتاً جرم عمومی می باشد. اما از آن جهت که در محدوده خدمت نظامی انجام شده است، جرم نظامی تلقی می‌شود.  از جمله مصادیق جرم نظامی، خوابیدن به شکل ارادی در حین پست، رفتار بر خلاف شان نظامی و فروش اسلحه  وفروش لباس نظامی و تیراندازی برخلاف مقررات و غیبت کارکنان در زمان جنگ بیش از حد می باشد.

تفاوت جرم نظامی و جرم عمومی :

جرم عمومی با وظیفه نظامی ارتباطی ندارد. اگر شخصی جرمی را در پادگان خدمت وظیفه مرتکب شود که ارتباطی با تکالیف محوله او نداشته باشد، در دادگاه کیفری به جرم او رسیدگی می‌شود و دادگاه نظامی صالح به رسیدگی آن نیست. بنابراین آن چه که مهم است رابطه جرم با تکلیف نظامی شخص مرتکب می باشد.

از طرف دیگر باید جرم نظامی ماهیت و ذات نظامی داشته باشد. اگر شخصی در خارج از محدوده وظایف نظامی خود مرتکب جرمی شود که با وظیفه نظامی او در ارتباط است و ماهیت آن نظامی باشد جرم نظامی تلقی شده و در دادگاه نظامی محاکمه می‌شود.

اما مثلاً جرمی مثل فروش مشروبات الکلی یا صدور چک بلامحل واختلاس در خارج از حیطه وظایف او انجام شود و ماهیت نظامی نداشته باشد، قابل رسیدگی در دادگاه کیفری عمومی است.حال نکته ای که باید به آن توجه داشت آن است که چنان چه از جرمی در قانون مجازات نیروهای مسلح یاد شده باشد جرم نظامی خواهد.

شیوه رسیدگی در دادسرای نظامی :

رسیدگی در سازمان قضایی نیروهای مسلح واجد دو مرحله می باشد و به همین علت بعد از فرستادن گزارش یا اقامه شکایت از طرف مقامات یا مردم، نخست پرونده در دادسرای نظامی تشکیل شده و تحقیقات مقدماتی از سوی دادیاران و بازپرس ها تحت نظر دادستان صورت می گیرد. چنان چه ادله کافی برای تحقق جرم وجود داشته باشد، برای پرونده کیفرخواست صادر شده و به دادگاه نظامی فرستاده می شود تا محاکمه انجام شده و رای مناسب صادر شود.

دادگاه نظامی یک  صالح به رسیدگی به ان دسته از جرایمی است که در قانون مجازات اشد آن  را واجد هستند. به غیر از بخشی از آرا که بر اساس قانون قطعی می‌شود و بقیه آرای دادگاه‌های نظامی قابلیت تجدیدنظرخواهی در دادگاه نظامی یک و آراء دادگاه نظامی یک قابل تجدیدنظر خواهی در دیوان عالی کشور دارد.

رسیدگی در دادسرا و دادگاه نظامی با توجه به آیین دادرسی کیفری انجام شده و شخص متهم در همه مراحل رسیدگی این امکان را دارد که وکیلی برای خود برگزیند. سازمان قضایی نیروهای مسلح امروزه در همه استان های کشور در مراکز آن ها دادسرا و دادگاه نظامی دارد که وظیفه آن ها رسیدگی به جرایم ارتکابی در حوزه قضایی آن استان می باشد.

مصادیق اشخاص نظامی :

بر اساس ماده یک قانون مجازات در سال ۱۳۸۲ را نظامی نام برده است:

1. -کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته
2. -کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و سازمان های وابسته به اعضای بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
3. -کارکنان مشمول قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
4. -کارکنان وظیفه از زمان شروع به خدمت تا خاتمیان
5. -کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان های وابسته
6. -کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته
7. -کارکنان موضوع قوانین استخدامی نیروهای مسلح و مراکز آموزشی نظامی انتظامی در داخل و خارج از کشور و مراکز آموزش وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

انواع دادگاه نظامی :

دادگاه نظامی متشکل از دادگاه نظامی یک و دو و تجدیدنظر نظامی باشد و دادگاه نظامی زمان جنگ به شکل موقت تشکیل می‌شود. دادگاه نظامی یک زمان جنگ و دادگاه نظامی دو زمان جنگ و دادگاه تجدید نظر نظامی زمان جنگ خواهد بود.

تعداد اعضای دادگاه نظامی یک همانند دادگاه کیفری یک از و اعضای آن از یک رئیس و دو مستشار و جلسه دادرسی آن با حضور دو عضو رسمی خواهد بود و دادگاه نظامی ۲ با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل ایجاد می‌شود.

دادگاه تجدیدنظر نظامی متشکل از سه عضو یک رئیس و دو قاضی مستشار خواهد بود و جلسات دادرسی با حضور دست‌کم دو عضو رسمی خواهد شد رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان قادر است مستشاران دادگاه تجدیدنظر نظامی را در دادگاه نظامی یک استان برگزیند.

در زمان جنگ دادگاه‌های نظامی زمان جنگ با مصوبه رئیس قوه قضاییه بر اساس ماده ۵۹۱ قانون آیین دادرسی کیفری به منظور دادرسی به جرایم راجع به جنگ در محل قرارگاه عملیاتی مراکز استان ها و بقیه مراکز که نیاز به این موضوع دارند تشکیل می شود.

اثر مشاوره با وکیل در جرایم نظامی :

از آن جایی که دادرسی به جرایم در دادسرا دادگاه نظامی آثار روانی زیادی را به دنبال دارد، بنابراین دفاع از جرم در این دسته از دادگاه برای وکلای دادگستری الزاما تجربه پیشینه تخصصی  می طلبد.به این علت که صلاحیت این دسته از مراجع قضایی و صلاحیت شخصی و به اقتضای وظیفه و جایگاه شغلی و متهم می باشد و متهم با کمی قصور یا فقدان دفاع محکم و مقتضی در موضوع پرونده هر آن این امکان به وجود می آید که به انفصال موقت یا دائم از خدمات دولتی محکوم شود و شغلش را از دست بدهد.