قرار نظارت قضایی چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی قرار نظارت قضایی چیست؟و شرایط قرار نظارت قضایی پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه قرار نظارت قضایی :

قرار نظارت قضایی از جمله قرارهای مقدماتی یا تصمیماتی می باشد که محاکم قضایی در پرونده‌های کیفری اتخاذ می نمایند. تا هم زمان با این که برائت متهم را از بین می‌برند قادر باشند از طریق آن او را تحت نظر بگیرند. با توجه به اصل برائت ، پیش از آن که گناه کاری شخص اثبات برسد و قبل از صدور حکم نهایی محکومیت این امکان وجود ندارد که آزادی هیچ شهروندی را از بین برد.

تا وقتی که پرونده در دادسرا و در مرحله تحقیقات مقدماتی واقع شده است امکان مجازات متهم میسر نیست. چون هنوز گناه کاری او ثابت نشده است.

از طرف دیگر چنان چه متهم تحت کنترل نباشد هر آن امکان دارد از نظارت مرجع قضایی خارج شود و باعث از بین رفتن حقوق جامعه و شاکی خصوصی گردد و همین موضوع سبب شده است تا قانونگذار برای رعایت حقوق جامعه و شاکی و متهم  قرار نظارت قضایی را به دو شیوه در نظر بگیرد تا اگر بزهکاری متهم ثابت شد و حکم قطعی محکومیت او صادر گردید اجرای حکم معلق نشود. ابتدا صدور قرار تامین کیفری. مثل وجه التزام وثیقه و کفالت و غیره و دیگر صدور قرار نظارت قضایی. آن چه در این مقاله مورد بحث است قرار نظارت قضایی می باشد.

مفهوم قرار نظارت قضایی :

به طور کلی قرار نظارت قضایی به قراری  اطلاق می شود که مقام قضایی صالح یعنی دادرس و بازپرس و دادیار در روند تحقیقات مقدماتی و تحقیق پرونده و دسته ای از موارد در هنگام رسیدگی صادر می نمایند که این تصمیم به اقتضای نظارت بر شخص متهم و سایر اشخاص و اموال عمومی باشد.

در هنگام تحقیقات مقدماتی با توجه به در نظر گرفتن اصل برائت که اصل در آزادی و عدم ایجاد محدودیت و ممنوعیت برای متهم است متهمی که در حقیقت هنوز جرمش به اثبات نرسیده است مقام صلاحیت دار به اقتضای این موضوع و با توجه به اهمیت جرم ارتکابی و دلایل و اسباب اتهام و در نظر گرفتن احتمال گریز متهم و تحقق اثر جرم و پیشینه ی او و شرایط و احوالات او بعد از آن که متهم حاضر شده و اتهام به او تفهیم گردید، به صدور هر یک از این قرارها اقدام می نماید.

پس باید در نظر داشت که قرار تامین کیفری جزو قرارهای اعدادی تلقی می شود که با هدف تکمیل تحقیقات مقدماتی پرونده ی کیفری را آماده کرده و برای جمع آوری دلایل و در اختیار گرفتن متهم صادر می شود. 

تعریف قرار نظارت قضایی در قانون :

با توجه به ماده ی ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری قرار نظارت قضایی در این ماده شرح داده شده است. مقامات قضایی دادسرا مثل بازپرس و دادیار قاضی دادگاه این امکان را خواهند داشت که در جوار صدور قرار تامین کیفری قرار نظارت قضایی را هم به اقتضای جرم ارتکابی برای یک مدت مشخص صادر نمایند. در حقیقت قرارهای نظارت قضایی برای کامل نمودن قرارهای تامینی صادر می گردد و ضمانت بیشتری را به منظور در دسترس قرار گرفتن متهم مهیا می نمایند.

پس در جوار قرار تامین کیفری مقام قضایی قادر است قرار نظارت قضایی را نیز صادر کند. اما باید این نکته را در نظر داشت که در جرایمی که اهمیت زیادی ندارند چنان چه متهم تضمینات ضروری به منظور جبران خسارت وارده اقامه نموده باشد، مقام قضایی قادر است فقط قرار نظارت قضایی را صادر کند. مقصود از جرایم غیر مهم جرایمی می باشد که مجازات آن ها زندان تا شش ماه جزای نقدی تا دو میلیون تومان و شلاق تا ۳۰ ضربه باشد.

موارد قرار نظارت قضایی :

-مرجع قضایی امکان آن را دارد که یک یا چند مورد از فرامین زیر را در شکل قرار نظارت قضایی در موضوع متهم صادر کند.

-متهم را ضرورت نماید که خودش را در نوبت های مشخص به مراکز و نهادهای معین معرفی نماید

-متهم را از رانندگی با وسیله نقلیه باز دارد.

-جلوگیری از اشتغال متهم در فعالیت هایی که با جرم ارتکابی ارتباط دارد.

-جلوگیری از نگهداری سلاح دارای مجوز به وسیله متهم که در این فرض سلاح و پروانه آن از او گرفته می‌شود و به یکی از مکان‌های مجاز حفظ سلاح تسلیم می‌شود.

-منع متهم از خروج از کشور که مدت ممنوع الخروجی متهم شش ماه می باشد و اگر ضرورت داشته باشد امکان تمدید آن وجود دارد.

اگر فرض نمایید که فردی مدیر شرکت خصوصی بوده و جرم کلاهبرداری و ارتکاب یافته و بازپرس از این تحقیقات ضروری را انجام داده و قرار تامین مناسب به دادگاه سپرده است هم اکنون بازپرس این امکان را خواهد داشت که با صدور قرار نظارت قضایی را ممنوع الخروج کند.

در این خصوص باید اضافه کرد که در صورتی که مدت ممنوعیت خروج از کشوری که در دستور صادر شده است پایان گیرد این دستور خود به خود از بین می‌رود و مراجع قضایی قادر نیستند مانع از خروج شود و همه مراجع قضایی موظفند در موارد قانونی بعد از تصمیم گیری نسبت به ممنوعیت خروج از کشور موضوع را به دادستانی کل کشور ارجاع دهند تا از آن طریق به مراجع ذیربط اعلام شود.

دادستان کل کشور در هنگام پایان مدت قانونی ممنوعیت خروج از کشور و عدم تمدید آن باید در مورد رفع ممنوعیت خروج از کشور اقدام نماید

چناان چه فعالیت‌های قاضی در مورد اجرای احکام کیفری باعث دسترسی یافتن به محکوم‌علیه نشود و بیم فرار او از کشور باشد می‌توان دستور منع خروج از کشور صادر کرد و به مراجع قانونی ذیربط اعلام نمود. اما همین که محکوم علیه حاضر شد باید نسبت به لغو این دستور اقدام کند.

انواع قرار نظارت قضایی :

قرار نظارت قضایی درست مانند بقیه قرارها در قانون انواع مختلفی را دارد. به شکلی امکان صدور قرار نظارت قضایی در قالب تکمیلی صورت می‌گیرد و امکان صدور قرار نظارت قضایی به شکل مستقل نیز برای جرایم تعزیری درجه هفت و هشت انجام می شود. پس می توان قرار نظارت قضایی را به دو دسته ی تکمیلی و مستقل تقسیم بندی نمود.

-قرار نظارت  قضایی تکمیلی :

قرار نظارت قضایی تکمیلی به شکلی است که در آن بازپرس قادر است با عنایت به کیفیت جرم انجام شده در نظارت بر آن و با صدور قرار تامین کیفری قرار نظارت قضایی را هم برای مدت زمان معین صادر کند.

-قرار نظارت قضایی مستقل :

قرار نظارت قضایی مستقل در رابطه با جرایم تعزیری درجه هفت و هشت  صادر خواهد شد. چنان چه تامین ضروری به منظور جبران ضرر و زیان وارد شده داده شده باشد باز این امکان را دارد که قرار نظارت قضایی را هم کافی دانسته و آن را صادر کند.

ویژگی قرار نظارت قضایی :

به طور کلی قرار نظارت قضایی باید در قالب موجه و با استدلال و با عنایت به کیفیت و درجه اهمیت جرم دلایل و اسباب اتهام و اندازه ی مجازات و مشخص شده و احتمال گریز اختفای متهم و محو آثار جرم و سن و جنس و حیثیت و آبروی شخص و شرایط روحی روانی جسمی و پیشینه متهم تعیین می‌گردد. در حقیقت باید در رابطه با قرار نظارت قضایی شرایط مختلفی به شکل کامل رعایت شود.

ضمانت اجرای قرار نظارت قضایی :

هرگاه فرد در انجام قرار نظارت قضایی که توام با قرار تامین صادر می شود کوتاهی و تخلف کند یا از آن سرباز زند یا آن را رعایت نکند در این شرایط قرار تامین به شکل کامل بلا اثر شده و تامین شدیدتری وضع می شود. در هنگام تمدید باید این نکته را در نظر داشت که این امکان وجود ندارد که قرار صادر شده ی جدید را به سمتی که سبب بازداشت موقت متهم شود.

اما تشکیل تامین انجام شده امکان اعتراض را خواهد داشت. اگر شخصی در انجام قرار نظارت قضایی مستقل تخلف کند از آن سربازند یا آن را رعایت نکند قرار صادر شده تبدیل به قرار تامین خواهد شد و در این فرض نمی‌توان قرار صادر شده را به بازداشت موقت مبدل نمود.

موارد رفع قرار نظارت قضایی :

هر گاه شرایطی که در زیر شرح داده می شود محقق شود قرار نظارت قضایی لغو خواهد شد.

این شرایط شامل مواردی است که در زیر به آن اشاره شده است:

چنان چه مجازات مرتکب جرم در قالب زندان و یا اقامت اجباری و یا تبعی  انجام شده باشد و مجازات به شکل کامل انجام شود، در این صورت قرار نظارت قضایی منتفی خواهد شد. در رابطه با بقیه ی مجازات ها مثل شلاق و دیه و جریمه ی نقدی همین که مجازات اجرا شود، باعث خاتمه ی قرار نظارت قضایی پیش‌بینی‌ خواهد شد.

چنان چه شخص جرمی را مرتکب نشده باشد ، سبب صدور قرار موقوفی تعقیب یا منطقی و تعلیق تعقیب یا تعلیق اجرای مجازات یا خاتمه ی پرونده حکم برائت ای که صادر می‌شود، باعث لغو قرار نظارت قضایی خواهد شد.

اعتراض به قرار نظارت قضایی :

چنان چه قرار در دادسرا صادر شود امکان اعتراض به آن در دادگاه وجود دارد. اگر در دادگاه صادر شود قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر می باشد، این قرار نظارت قضایی هم می‌تواند از سوی دادسرا صادر شود و هم دادگاه در ماده ی ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری در تبصره ۲ به این موضوع اشاره شده است.