مهدور الدم کیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی مهدور الدم کیست؟و شرایط مهدور الدم پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه مهدور الدم :

مهدور  از کلمه هدر و مفهوم باطل می باشد. مهدورالدم یعنی شخصی که خونش هدراست و قانون نسبت به خون او حمایت گر می باشد و مرگ او قصاص خواهد داشت. در برابر آن محقون الدم واقع شده است که به مفهوم شخصی  می باشد که خونش پاک است و مورد حمایت قانون گذار قرار گرفته است. پس قتل سبب قصاص می‌شود. هنگامی که قاتل ادعای مهدورالدم بودن شخصی می‌کند در حقیقت راه نجات او از قصاص تلقی خواهد شد.

مفهوم مهدور الدم :

مهدور الدم از جمله اصطلاحات فقهی می‌باشد و به شخصی گفته می‌شود که خونش هدر است و قانون نسبت به او حمایتگر نبوده و از او پشتیبانی نخواهد نمود. به همین سبب قتل این دسته از اشخاص باعث قصاص نخواهد شد. کلمه عربی مهدور از ریشه هدر به مفهوم بطلان است و به شخصی گفته می‌شود که خونش هدر و باطل است. مهدور الدم در مقابل  محقون الدم واقع می شود و در حقیقت به شخصی گفته می‌شود که کشتن و قتل او باعث قصاص خواهد بود.

شروط جرم انگاری جسمی

به منظور وقوع جرم جسمی مثل قتل یا ضرب و جرح نسبت به شخصی انجام شود ضرورت دارد سه شرط مهم احراز یابد:

– نخست ضرورت است آن شخص انسان باشد. مقصود آن است که مثلاً علیه یک فرد زنده صورت گیرد. بنابراین جنایت بر مرده فقط از لحاظ مجازاتی که به سبب حرمت آن مرده پیش‌بینی شده است شامل مجازات نمی‌شود و مشمول جرم قتل و ضرب و جرح نخواهد بود.

-شرط دیگر آن است که شخص، فردی غیر از خود را به قتل یا ضرب و جرح برساند.

بنابراین ضرب و جرح انسان نسبت به خودش و یا خودکشی از این موضوع خارج خواهد بود. -سومین شرط موضوع  محقون الدم بودن، می باشد. محقون از واژه حقن به مفهوم آن است که جسم و جان او مورد حمایت قانون می باشد و مهدورالدم دقیقاً در نقطه ی مقابل محقون الدم واقع می‌شود و به مفهوم فردی می باشد که خون او حلال است. محقون الدم در حقیقت شخصی  است که باید از خونریزی او جلوگیری شود.

انواع مهدور الدم :

در فقه اسلامی نفس معصومه در مورد اشخاص محقون الدم استفاده می شود. به شکل کلی نفس از حیث معصوم بودن به سه دسته قابل تقسیم است؛ یا به شکل مطلق معصوم خواهد بود یا به شکل مطلق غیر معصوم است. مثل کافر حربی و ساب النبی. یا از نظر عده ای مهدورالدم و از نظر عده ای دیگر معصوم الدم می باشد. مثل قاتل عمدی که در مقابل اولیای دم مقتول خونش باطل خواهد بود اما در مورد سایر اشخاص معصوم الدم تلقی می شود.

قتل مهدور الدم در جایی بر شخص مکلف واجب می گردد. مثل قاتل ساب النبی و در مواردی جایز و مباح خواهد بود. مثل ارتکاب قتل در برابر دفاع مشروع. در این خصوص موضوع از مجازات و شرایط قصاص مفهومی نخواهد داشت. زیرا به سبب دلایل موجه ذکر شده وصف مجرمانه از قتل در هنگام انجام واجب شرعی و قانونی یا قتل در هنگام دفاع حذف می شود و با ارتکاب جرم از حمایت قانون و شرع بیرون می‌رود.

مهدور الدم  به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود. مهدور الدم مطلق یا مهدور الدم نسبی دسته ای که در مقابل همه مسلمانان مهدور الدم خواهند بود همان مهدورالدم مطلق تلقی می‌شود. در حالت مطلق هر شخصی که فرد مهدور الدم را به قتل برساند از قصاص دیه معاف خواهد بود.

نمونه این فرض کافر حربی و ساب النبی می‌باشد که مهدور الدم هستند و مبارزه با او وظیفه شرعی مسلمان محسوب می‌شود. دسته دیگر که در برابر فرد یا افراد خاصی مهدور الدم می باشد مهدور الدم نسبی خواهد بود.

اما امکان دارد شخصی به شکل نسبی مهدور الدم باشد. مثلاً قاتلی که دست  به قتل زده باشد نسبت به اولیای دم مقتول مهدور الدم خواهد بود و آن ها مجاز هستند که او را قصاص کنند. اما این قاتل نسبت به بقیه افراد مهدور الدم نبوده و معصوم ادم محسوب می‌شود.

مستند قانونی مهدورالدم بودن :

بر اساس ماده  ی۳۰۲ قانون مجازات اسلامی در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسیده است پنج دسته از اشخاص را مهدور الدم شناخته است و بر اساس این ماده مرتکب جنایت نسبت به این اشخاص به قصاص و پرداخت دیه محکوم نخواهند شد.

سه گروه از این اشخاص به شکل مطلق یعنی درباره همه اشخاص مهدورالدم تلقی می‌شوند .که شامل مرتکب جرم حدی مستوجب سلب حیات و مرتکب جرم حدی مستوجب قطع عضو است منوط بر این که جنایت وارد شده بیشتر از مجازات حدی او نباشد و شخص متجاوز به شخصی که تجاوز به او قریب به اتفاق است.

دو دسته دیگر در مورد همه اشخاص مهدورالدم تلقی نمی‌شوند که شامل مستحق قصاص نفس یا عضو تنها راجع به صاحب حق قصاص و اندازه آن و زانی و زانیه فقط راجع به شوهر زن زانیه در غیر موارد اکراه و اضطرار به طریقی که در قانون تعیین شده است می باشد.

قتل با گمان مهدورالدم بودن مقتول :

یکی از موضوعات بسیار مهمی که امکان دارد سبب قتل شود و شخص از قصاص آزاد شود راجع به مواد مندرج در ماده ی ۳۰۳ قانون مجازات اسلامی می باشد. بر طبق این قانون برخی اوقات امکان دارد شخصی شایسته قصاص نباشد و مهدور الدم هم نباشد.

اما دیگری او را مستحق قصاص و مهدور الدم بودن گمان کند و او را بکشد که در این صورت مرتکب قصاص نخواهد شد و تنها با پرداخت دیه کیفر می شود. در حقیقت چنین قتلی قتل عمدی می باشد. اما عنصر روانی جرم از سوی مرتکب  انجام نشده است.

چون او قصد کشتن شخص بیگناه را داشته در حقیقت صحیح است که عملاً انسان بی گناهی کشته شده است اما مرتکب به گمان آن که او گناه کار بوده است او را به قتل رسانده . بنابراین با عنایت به خطای اعتقاد قاتل، حکمی که برای این شخص در نظر گرفته شده است پرداخت دیه می باشد.

مجوز قتل فرد مهدورالدم :

با وجود آن که مهدورالدم بودن در قانون وارد شده و شرع اسلام هم در مطالبی که پیش‌تر اشاره کردیم اجازه قصاص و مبارزه با آن را صادر نموده است اما از نظر دسته ای از فقها همین اشخاص قادر نیستند خودشان خودسرانه تصمیم به قتل و قصاص اتخاذ کنند.

بررسی جرایم در حکومت اسلامی به قاضی واگذار شده و قوه قضاییه این وظیفه را برعهده دارد و این که هر شخصی بر اساس دانش خود قصاص کند و شخص دیگر را بکشد باعث اختلال در نظم و هرج و مرج خواهد شد. اما باید در نظر داشت که ماده ی ۳۰۳ قانون مجازات اسلامی راجع به وضعیتی که فردی به قتل برسد و مستحق قصاص نبوده و مدور الدم  هم نباشد نظر خود را بیان داشته است در این خصوص شخصی که قتل را به انجام رسانده و این قتل به سبب اشتباه او صورت گرفته است و محکوم  به قصاص نمی شود و فقط باید دیه  بپردازد.

مصادیق جرایم مصوب مهدور الدم بودن :

بر اساس اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با استناد به اسلامی شدن قوانین کیفری و حقوقی دین در قانون وارد شده است. در قوانین متفاوت به این موضوع اشاره شده که در چه موضوعاتی خون شخص با ادله و صدمات جسمی با علل موجهه جرم نسبت به شخص مباح تلقی شده است.

با عنایت به ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی ۵ گروه از اشخاص مهدورالدم تلقی می‌شوند که بر اساس این ماده در کل این اشخاص قصاص و دیه  ندارند.  از این تعداد سه دسته ی مهدور الدم مطلق و دو دسته  مهدورالدم نسبی خواهد بود.

-شخصی که مرتکب جرم حدی سبب سلب حیات گردد.

– مرتکب جرم حدی مستوجب قطع عضو شود. منوط بر این جنایت انجام شده بیشتر از مجازات حدی او نباشد.

– شخص متجاوز و شخصی که تجاوز به او نزدیک به وقوع باشد مهدورالدم مطلق  خواهند بود.

– شخص مجرم مستحق قصاص نفس یا عضو تنها نسبت به صاحب حق قصاص  مهدورالدم تلقی می شود و این همان مهدور الدم  نسبی خواهد بود. مصداق دقیق آن قتل عمد است که شخص قاتل باید قصاص شود یا دیه بپردازد اما این حق قصاص فقط و فقط به اولیای دم علق دارد و بقیه اشخاص این حق را نخواهند داشت.

مصادیق مهدورالدم در قرآن :

با توجه به ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی این اشخاص  با وجود  قتلی که  انجام دادند قصاص نشده و دیه نمی‌پردازند.

-مرتکب جرم حدی که باعث سلب حیات شود

-مرتکب جرم حدی که باعث قطع عضو گردد. منوط بر این که جنایت انجام شده بیشتر از مجازات حدی او  نباشد وگرنه مقدار اضافه بر حد بر اساس مراتب، قصاص و دیات و تعزیرات خواهد داشت.

-مستحق قصاص نفس یا عضو تنها نسبت به صاحب حق قصاص و به اندازه آن قصاص می گردد.

-متجاوز و شخصی که تجاوز او قریب‌الوقوع می باشد و در دفاع مشروع به طریق تعیین شده در ماده ی ۱۵۶ قانون است و جنایتی بر روی  او صورت گیرد.

-زانی و زانیه در حال عمل زنا نسبت به شوهر زانیه در غیر موارد اکراه و  اضطرار به تعریف در قانون تعیین شده است.

بنابراین بر اساس این ماده ۵ گروه از اشخاص مهدور الدم تلقی شده اند که  دسته ای از آن ها یعنی یک تا سه مهدور الدم مطلقند و نسبت به همه و مورد ۲ و ۳ باید در نظر داشت که مرتکب فقط به اندازه حد یا میزان قصاص محدود می باشد نه راجع به بقیه اعضا. مورد ۴ و ۵ هم مصادیق مهدورالدم نسبی را گفته است. یعنی در این خصوص این افراد فقط نسبت به اشخاص خاص مهدور الدم تلقی می شوند.