شاکی کیست؟
وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی شاکی کیست؟و شرایط شاکی پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.
مقدمه شاکی :
هنگامی که شخص در دادگاه تمایل به اقامه ی دعوا دارد با اصطلاحاتی مواجه خواهد شد که ضرورت دارد مفهوم آن ها را بشناسد. از مهم‌ترین موضوعات آن است که شخصی که قرار است نسبت به جرمی شکایت نماید در قالب چه کسی واقع می‌شود؟ یعنی سمت خودش را در دعوا بشناسد. مثلاً بداند شاکی است یا متشاکی.
این موضوع در مرحله ی نخست یعنی ثبت شکایت و روند دادرسی به دعوا، به او کمک خواهد نمود تا از حقوق خویش آگاهی کافی داشته باشد. مضاف بر این عدم آگاهی کافی از این اصطلاحات سبب گم کردن سرنخ حاصل از عدم درک آن چیزی که با آن مواجه است خواهد بود. بنابراین در این مقاله سعی بر آن شده که اصطلاحات مرتبط با شخص خسارت دیده از یک جرم شرح داده شود.
مفهوم بزه دیده :
بزه‌دیده یعنی شخصی که جرمی علیه او اتفاق افتاده و در برابر او بزهکار به معنای مجرم واقع می‌شود. بر اساس ماده ی ۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری بزه دیده به شخصی اطلاق می شود که از رخ دادن یک جرم ضرر و زیان می بیند که این ضرر و زیان امکان دارد جانی و مالی و معنوی باشد . پس هر شخصی که از رخ دادن جرمی آسیب ببیند بزه دیده خواهد بود. فرقی نمی‌کند که شکایت کرده باشد یا نه.
شاکی :
کسی که در مراجع قضایی به سبب زیان هایی که با رخ دادن جرم به او وارد شده شکایت کند شاکی نام می‌گیرد. در ماده ی ۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است در جایی که بزه دیده دنبال کردن متهم و تعقیب او را تقاضا کند شاکی نام می‌گیرد. پس بزه دیده کسی است که عمل شکایت در مراجع قضایی را انجام دهد و شاکی خواهد بود.
متشاکی :
روی برگه ی شکایت نامه کلمه‌ای به عنوان متشاکی درج شده است. متشاکی در برابر شاکی واقع می‌شود و به شخصی اطلاق می شود که شخص شاکی در جایگاهی که قرار دارد نسبت به او شکایت به عمل آورده است و از مقام قضایی دنبال کردن او را تقاضا نموده است که این شخص در دارایی کیفری متشاکی یا متشاکی عنه گفته می شود که به منظور ثبت شکایت باید مشخصات او به مرجع ثبت شکایت تسلیم شود.
مدعی خصوصی :
دعوای کیفری امکان دارد مضاف بر این که جرم تلقی شود خساراتی را هم به بار بیاورد. اگر شاکی تقاضای جبران آن را داشته باشد در ماده ی ۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری این موضوع مقرر شده است که در شرایطی که شاکی خسارات حاصل از جرم را تقاضا نماید مدعی خصوصی نام می‌گیرد. خسارت حاصل از دعوا را هم می‌توان در دادگاه حقوقی و هم در دادگاه کیفری مطرح نمود.
شیوه ی طرح شکایت شاکی :
شاکی به منظور طرح شکایت باید به دادسرا یا کلانتری رجوع کند. اما باید در نظر داشت که شاکی باید به کلانتری یا دادسرای رجوع نماید که جرم در آن مکان اتفاق افتاده باشد. به علاوه بر خلاف دعوای حقوقی که خواهان باید دادخواست را با کل تشریفات و شرایط آن تکمیل نماینچد به منظور اقامه ی دعوای کیفری شاکی ضرورتی ندارد حتما برگه های ویژه شکایت نامه را تهیه نموده و شکایت خود را در آن درج کند و مستلزم رعایت تشریفات خاص کیفری در این خصوص نیست. او تنها باید حداقل ها را رعایت نماید.
بر اساس ماده ی ۶۸ و ۶۹ قانون آیین دادرسی کیفری شرایط شکایت از سوی شاکی تعیین شده است. با توجه به ماده ی مذکور شکایتی برای شروع به دادرسی از سوی شاکی مطرح می شود و قاضی دادگاه این امکان را ندارد که از اعمال آن جلوگیری کند.
نکته‌ای که باید در این خصوص در نظر داشت آن است که با توجه به ماده ی ۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری قضات و ضابطان دادگستری مکلف هستند شکایت کتبی یا شفاهی را در همه زمان بپذیرند. شکایت شفاهی در صورت مجلس درج می‌شود و به تایید و امضای شاکی می رسد. چنان چه شاکی قادر نباشد امضا نماید یا بی سواد باشد موضوع در صورت به مجلس درج شده و تطابق شکایت شفاهی با آن چه در صورت جلسه قید شده است مورد تصدیق قرار می‌گیرد.
مسئولیت بازپرس در برابر شاکی :
برخی اوقات ممکن است که دسترسی به اطلاعات شخص بزه دیده مثل نام و نام خانوادگی شاکی و نشانی و شماره تلفن شخص شاکی ایجاد خطر کند. در این خصوص بازپرس موظف است سیاست های مناسب را به منظور پیشگیری از دسترسی به این اطلاعات اعمال کند. بازپرس حق ندارد به بهانه ی اختفای متهم یا عدم دسترسی به او تحقیقاتش را به آسانی متوقف نماید.
چون فقط در دسته ای از جرائم تعزیری اگر با انجام تحقیقات ضروری مرتکب جرم مشخص نشود و دو سال کامل از وقوع جرم سپری شود با توافق دادستان قرار توقف تحقیقات صادر شده و پرونده به شکل موقت به بایگانی می رود.
اما این مورد را به آگاهی شاکی می رسانند و شاکی قادر است به این قرارد در مدت ۱۰ روز اعتراض نماید. چنان چه کشف حقیقت مستلزم بررسی یک مکان باشد و شاکی این تقاضا را نماید و به منظور روشن شدن واقعیت تحقیقات محلی و معاینه مکان لزوم داشته باشد. بازپرس با خرج شخص شاکی اقدام به تحقیقات محلی و معاینه آن می نماید.
برخورداری از حق وکیل و اعتراض برای شاکی :
از جمله حقوق با اهمیت شاکی برخورداری از وکیل است. وکیل شاکی این امکان را دارد پرونده را برای بررسی بیشتر از دادگاه تقاضا کند و این موضوع را به اطلاع رئیس دادگاه برساند که با خرج خودش از پرونده کپی برداری کند.
شاکی یا مدعی خصوصی این امکان را دارند که دادستان یا بازپرس را به دلایل مختلف مثل نسبت خویشاوندی که بین قاضی تحقیق و متهم وجود دارند رد کنند و اگر که نتیجه پرونده با نظر شاکی یکسان نباشد او یا وکیلش این امکان را خواهند داشت که به حکم صادر شده از سوی دادگاه اعتراض کنند.
شاکی حق اعتراض به تصمیمات بازپرس را هم خواهد داشت. یعنی چنان چه از نظر بازپرس متهم بی گناه باشد یا این که گناهکار تشخیص داده شود اما به سبب مرور زمان قرار منع و موقوفی تعقیب را صادر کند شاکی طی مدت ۱۰ روز می‌تواند به این تصمیم بازپرس اعتراض نماید.
شهادت گرفتن شاکی :
گاهی اوقات وقتی جرمی به وقوع می پیوندد امکان دارد که شاکی برای اثبات آن جرم از شاهدانی استفاده نماید تا دلایل خود را بدین ترتیب اظهار کند و از شاهدان بخواهد که در تحقیقات حاضر شوند.این نکته را باید در نظر داشت که شاهدان و مطلعان این امکان را خواهند داشت که هزینه و مخارج رفت و آمد خود و یا خسارت حضور نیافتن در سر کار خود را از شاکی تقاضا کنند و شاکی در این حوزه مکلف است که مخارج آن ها را پرداخت کند.
چنان چه شاکی از نظر بازپرس توانایی مالی به منظور پرداخت مخارج شاهدان و مطلعان را دارا نباشد یا از نظر بازپرس احضار آن ها ضرورت داشته باشد بازپرس این امکان را خواهد داشت که از صندوق قوه قضاییه این هزینه را بپردازد.
چنان چه جرم قابل گذشت باشد و شاکی قدرت پرداخت مخارج شهود و مطلعان را دارا ن اشد و از پرداخت آن جلوگیری کند شنیدن شهادت و گواهی مطلعانی که از سوی شاکی معرفی شده اند انجام نمی شود. برخی اوقات هم امکان دارد به منظور شفاف سازی وقوع جرم ضرورت داشته باشد که شهود و مطلعآن بر اساس قوانین حاضر شوند.
آزادی اختیار شاکی :
شاکی قادر است صورت مجلس تحقیقات نخستین و سایر برگ‌های پرونده را که با شفافیت واقعیت در تضاد نیست مورد بررسی قرار دهد یا به خرج خود از آن ها کپی برداری کند. بازپرس قادر است با تقاضای شاکی نسبت به بررسی پرونده مخالفت نموده و شاکی هم قادر است در این مورد طی سه روز اعتراض نماید.
گذشت شاکی :
در برخی از جرایمی که اتفاق می‌افتد امکان دارد شاکی خسارات و ضرر زیادی را متحمل شده باشد اما از آن بگذرد. اگر شاکی بخواهد از جرمی گذشت کند باید تا پیش از صدور کیفرخواست البته این در مورد جرائم قابل گذشت صادق است از تقصیر متهم گذشت کند و تقاضای قرار منع تعقیب آن را بنماید.
به بیان ساده‌تر بعد از آن که کیفرخواست صادر شد و پیش از آن که به دادگاه فرستاده شود اگر شاکی رضایت دهد می‌تواند این رضایت را به دادستان اعلام کند. در این صورت پرونده به دادگاه فرستاده نخواهد شد و قرار موقوفی تعقیب به وسیله بازپرس صادر می شود.
اما اگر جرم از دسته جرایم غیرقابل گذشت تشخیص داده شود و شاکی رضایت دهد این امکان را خواهد داشت که اگر شرایط مهیا باشد قرار تعلیق تعقیب را صادر کند و از کیفرخواست چشم‌پوشی نموده و پیگیری را معلق نماید. چنان چه با رضایت شاکی نوع مجازات تغییر پیدا نماید، دادستان کیفرخواست قبلی را باطل و کیفرخواست جدید صادر می نماید. در حالت کلی گذشت شاکی و بحث رضایت در حقوق کیفری و تاثیر رضایت در تخفیف مجازات موضوعاتی مهم هستند و به شما عزیزان پیشنهاد میکنیم مقاله مربوطه را در سایت دادیار مطالعه نمایید.
شاکی فاقد صلاحیت شکایت :
اصولاً مجانین و اطفال یعنی اشخاص محجور صلاحیت انجام امور حقوقی و کیفری و از جمله شکایت را نخواهد داشت. اما این موضوع باعث نمی‌شود که آن ها چنان چه متحمل ضرر و زیان ناشی از وقوع جرم شده اند نسبت به شکایت از جرم صرف نظر کنند و این بهانه ای برای عدم پذیرش شکایت از سوی آنها نخواهد بود.
چون ولی یا قیم یا به شکل کلی سرپرست آن ها این امکان را خواهد داشت که از طرف آن ها و به نمایندگی از سوی اطفال و مجانین اقامه شکایت کنند.
برخی اوقات هم ممکن است شخص محجور ولی نداشته باشد یا در دسترس نباشد یا اصلاً جرم از طرف آن ها اتفاق افتاده باشد در این شرایط به منظور آن که زمان از بین نرود شخص دادستان خودش قیم تعیین می‌کند و شخصی را در جایگاه قیم موقت مشخص می نماید و یا خودش تعقیب کیفری را دنبال می نماید و اعمال لازم به منظور گردآوری دلایل جرم و پیشگیری از فرار متهم را انجام می‌دهد.
راجع به شاکیان و بزه‌دیدگانی که به دلایلی مانند معلولیت جسمی یا پیری یا عقب افتادگی ذهنی قادر به اقامه شکایت نیستند دادستان خودش موضوع را تعقیب می نماید.