موانع مسئولیت کیفری چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی موانع مسئولیت کیفری چیست؟و شرایط موانع مسئولیت کیفری پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مواردی در حوزه حقوقی وجود دارد که مانع از مسئولیت کیفری به وجودآمدن و علتی برای اجرای مجازات کیفری می باشد.

مفهوم مسئولیت کیفری :

به شکل کلی باید اشاره کرد که ضرورت فرد در  جواب دادن در  برابر تعرض به دیگران  چه به دلیل حمایت از حقوق شخصی انجام شود چه به هدف دفاع از جامعه با عنوان مسئولیت کیفری و مسئولیت جزایی از آن یاد می شود. با این حال در هیچ کدام از قوانین جزایی قبلاً و هم اکنون ماهیت حقوقی مسئولیت کیفری به طور دقیق مشخص نشده است.

به شکل خلاصه مسئولیت کیفری به طوری ضرورت فردی در پاسخگویی به آثار و نتایج ناپسند جرم می باشد. از دیدگاه حقوقی ارتکاب جرم یا هرشکل تخلف از قوانین و مقررات جزایی مستقل، به شکل جدا و به خودی خود باعث مسئولیت کیفری نخواهد بود و چه بسا برای این که مرتکب جرم از لحاظ اخلاقی و اجتماعی مسئول شناخته شود و قابلیت مجازات سرزنش و نکوهش را داشته باشد ضرورت دارد که شرایطی را در نظر گرفت.

شرایط مسئولیت کیفری :

اولا وقوع رفتار مجرمانه که ناشی از اراده و آگاهانه مرتکب باشد و شیوه تصمیم گیری او تعیین می کند و دوم ارتکاب رفتار مجرمانه ای که با قصد و اراده مرتکب در عالم بیرون محقق شده باشد باید ناشی از سوء نیت مرتکب یا حاصل از تخلف باشد. البته باید در نظر داشت راجع به مسئولیت کیفری بیشتر ضرر و زیان شامل جامعه خواهد بود. در شرایطی که مسئولیت مدنی ضرر و زیانش بیشتر متوجه شخص می شود.

ازآن جایی که در مسئولیت مدنی عمل انجام شده اختلال در نظم عمومی ایجاد نمی کند جامعه از خودش دفاعی نمی نماید و ضرر دیده از جرم باید خسارت‌های وارد شده به خود را از مرتکب تقاضا کند. بنابراین در این جا مسئولیت در برابر شخص بوده و در مسئولیت کیفری مسئولیت در برابر جامعه می باشد.

سومین شرط آن است که برای این که یک فرد مجرم شناخته شده و مسئولیت داشته باشد مضاف بر سوء نیت و اراده باید بین جرم که به وقوع پیوسته و عامل آن ارکان نسبت داده شدن وجود داشته باشد. به شکل کلی هر فردی که با دانش و اطلاع دست به ارتکاب جرم می‌زند الزاماً مسئول نخواهد بود.

بلکه مضاف بر محقق شدن اراده ارتکاب و سوء نیت و تقصیر جزایی باید اهلیت و شاخصه‌های شخصی عرفی را نیز داشته باشد و امکان وقوع جرم را به او نسبت داد. بنابراین هنگامی که شخص از لحاظ  کیفری مسئول در نظر گرفته می‌شود که سبب اتفاقی باشد. یعنی امکان داشته باشد آن اتفاق را به او انتساب داد. بنابراین مسئولیت کیفری ناشی از انتصاب و نسبت دادن است.

موانع مسئولیت کیفری :

موانع مسئولیت کیفری سبب می شود که مجرم دارای مسئولیت کیفری شناخته نشود. در این خصوص دسته ای از موانع عوامل معذور کننده می باشند. مانند صغیر و مجنون و دسته ای دیگر موجه محسوب می‌شوند که ارتکاب جرم را توجیه می نمایند. مثل دفاع مشروع. در ادامه بحث به مصادیق موانع مسئولیت کیفری پرداخته شده است.

صغر سن :

در اکثر نظام‌های حقوقی کودکان مسئولیت کیفری ندارند. البته این تقسیم بندی و طبقه بندی و جزئیات درمورد کودکان هر کشور بسته به مذهب و فرهنگ و قانون آن ها فرق می‌کند و به عنوان مثال در کشور آلمان سن مسئولیت ۱۴ سال است در کشور انگلستان ۱۰ سال تمام محسوب می شود. چون بر اساس عقل و منطق شعور و فهم کودک ، برابر یک بزرگسال می باشد و از هر مکان به مکان دیگر و هر شخص با شخص دیگر فرق می‌کند

در ایران دادگاه ویژه اطفال پیش‌بینی شده است و در  این موضوع در ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی اشخاصی که به بلوغ عقلی نرسیده اند دارای مسئولیت کیفری نمی شناسد و قصاص در مورد آن ها قابل اجرا نمی داند.

اما اگر صغیر ممیز باشد و بتواند خوب و بد را تشخیص دهد تعزیر می‌شود. با توجه به ماده ی ۸۸ قانون مجازات اسلامی راجع به نوجوانان و اطفالی که جرایم تعزیری ارتکاب یابند مجازات مشخصی مقرر شده است. در مورد اطفال و نوجوانانی که جرایم تعزیری ارتکاب می یابند و سنشان در هنگام ارتکاب ۹ تا ۱۵ سال کامل شمسی می باشد، بر اساس موضوع دادگاه یکی از تصمیماتی که در ادامه ذکر می شود را اتخاذ می نماید. -تسلیم  آن ها به والدین و اولیای یا سرپرست قانونی فرزند.

دریافت تعهد به ادب کردن و تربیت و مراقبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان

– اگر دادگاه صلاحیت را تشخیص دهد قادر است بر اساس موضوع افراد ذکر شده در این بند را  متعهد به انجام اموری که در ادامه به آن اشاره شده است نماید. اگر  والدین  تمایل داشته باشند طفل یا نوجوان را به مددکار اجتماعی و روانشناس و دیگر متخصصان و همکاری با آن ها معرفی  می کند.

– طفل یا نوجوان را به موسسه آموزشی وفرهنگی با هدف تحصیل یا حرفه‌آموزی بفرستند یا اقدامات ضروری با هدف درمان یا ترک اعتیاد طفل یا نو جوان زیر نظر پزشک انجام گیرد .

– پیشگیری از معاشرت و رابطه مضر طفل یا نوجوان با افراد به تشخیص دادگاه انجام شود .

– از رفت و آمد طفل یا نوجوان به مکان‌های مشخص جلوگیری به عمل آید.

-نصیحت به وسیله شخص قاضی دادگاه برای طفل انجام دهد یا اخطار و تذکر یا اخذ تعهد کتبی از آن ها به منظور جلوگیری از تکرار این جرم انجام می‌گیرد.

– طفل یا نوجوان در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال راجع به جرایم تعزیری درجه یک تا پنج مراقبت شود.

جنون :

از جمله موانع مسئولیت کیفری جنون است. چون مجرم باید نسبت به عمل آگاهی داشته باشد. چنان چه جنون ادواری باشد در هنگام ارتکاب جرم باید مجنون بوده باشد و افاقه نداشته باشد مجنون شخصی است که اختلالات روانی دارد، به شکلی که اراده او سلب شده است و قدرت تشخیص خوب و بد را ندارد.

اگر هر شخصی یکی از این موارد را نداشته باشد بر اساس قانون مجنون نیست و با عنایت به این که جنون یکی از بیماری های روانی می باشد نیازمند تشخیص متخصص است. در مواجه با اشخاصی که هنگام ارتکاب جرم جنون داشته‌اند فقها تعزیر در ادیب آن‌ها را موثر می شناسد به شرطی که اثرگذار باشد.

مستی :

استفاده از مسکرات و مشروبات الکلی جنون و بی ارادگی و سلب عقل و اختیار را به دنبال می آورد. شخصی که مست می شود کنترل خود را نسبت به عملی که انجام می‌دهد از دست خواهد دا.د اما فرد مست با مجنون در ارادی و غیرارادی بودن عملش متفاوت است. یعنی شخص مجنون خودش به اختیار مشروبات را استفاده می‌کند اما جنون ناشی از اراده شخص در اختیار او نیست.

بر اساس ماده ی ۳۰۷ قانون مجازات اسلامی در ارتباط با ارتکاب جنایت در نتیجه ی مستی حاصل از مواد مخدر و روانگردان مجرم مجازات قصاص را خواهد داشت. جز این که به شکل کامل سلب اختیار شده باشد و به اضافه با توجه به این ماده چنان چه شخصی به منظور ارتکاب جرم ارادی مست کند و با دانش به این که تعادل روحی خود را در هنگام مصرف مشروبات الکلی از دست می‌دهد جرم او عمدی خواهد بود.البته پیشنهاد میشود جهت کسب اطلاعات بیشتر در زاین زمینه با وکیل مواد مخدر در شیراز مشورت نمایید و به صورت هر چه سریعتر به مشکلات خود خاتمه دهید.

اکراه :

مقصود از اکراه آن است که شخصی به سبب غیرقانونی عملی را بدون آن که رضایت داشته باشد و از روی ترس مرتکب شود. با توجه به ماده ی ۱۵۱ قانون مجازات اسلامی از شروطی که اکراه را رافع مسئولیت کیفری می شناسد آن است که غیر قابل تحمل باشد. در مقابل اکراه کننده مجازات می‌شود.

فرق اجبار با اکراه در آن است که در اکراه برعکس اجبار مجرم اراده‌ای ارتکاب فعل مجرمانه را خواهد داشت. اما این کار را به علت تهدید غیر قانونی و غیر قابل تحمل برای فرار انجام می دهد .

در عین حال که اکراه باید غیر قابل تحمل باشد باید غیر قابل اجتناب و غیر قانونی باشد تا  بتوان آن را رافع مسئولیت کیفری شناخت. باید بین خطر و تهدید و قدرت شخص در دفع جرم ارتکابی اقتضایی برقرار باشد و از طرف دیگر امکان دارد قضیه به شکلی اتفاق بیفتد که در آن فرد اکراه کننده به اکراه شونده بگوید اگر خودش را نکشد از طرف شخص دیگری کشته می‌شود اگر اکراه شونده صغیر غیر ممیز و مجنون باشد اکراه کننده قصاص می شود.

اضطرار :

اضطرار در لغت به مفهوم درماندگی و نابودی می باشد. اما در حقوق جزا به موقعیتی اطلاق می شود که شخص سلب اراده نشده است اما در وضعیتی ا افتاده که مرتکب جرم می گردد. فرق اضطرار و دفاع مشروع در مجنی علیه می باشد. چون در دفاع مشروع مجنی‌علیه مهاجم و خطر تلقی می‌شود. اما در اضطرار مجنی علیه گناه کار خواهد بود.

فقهای اسلامی اضطرار را مانع مسئولیت کیفری می شناسند. درست مانند خوراکی هایی که حرام هستند. مثل گوشت خوک. اما در موقع اضطرار خوردن آن بلامانع است. چون دفع خطر بزرگتر احتیاط عقل محسوب می شود. بنابراین ضرورت ممنوعیت را مباح می‌کند. این مانع در ماده ۱۵۲ قانون مجازات اسلامی مستند شده است

 امر قانون :

برخی اوقات به دستور قانون و فرمان شخصی که بر اساس قانون حکم می نماید اجازه انجام عملی مثل قتل و کشتن و ضرب و جرح صادر می گردد. وقتی مجرمی دستگیر می‌شود نمونه همراه عامل قانونی محرز شده است چنان چه در هنگام درگیری یکی از مجرمان تیر اصابت کند و یا دچار کبودی و جراحت شود و شخصی که مرتکب این عمل شده است مامور پلیس باشد، بر اساس قانون مسئولیت نخواهد داشت و با توجه به ماده ی ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی می‌توان این موضوع را تعیین تکلیف کرد.