قرار منع تعقیب چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی قرار منع تعقیب چیست؟و شرایط قرار منع تعقیب پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه قرار منع تعقیب :

به طور کلی باید اشاره داشت که یک مقام قضایی در دادسرا در کنار دادستان در قالب بازپرس فعالیت مینماید. بازپرس که به او قاضی پرونده نیز اطلاق می شود با عنایت به اسناد و مدارکی که شاکی در هنگام تنظیم شکایت نامه ارائه کرده است تحقیقات خود را شروع می کند. تحقیقات بازپرس در مورد پیدا کردن مجرم و شناسایی متهم و کشف جرم و دلایل رخ دادن جرم و پیشگیری از آن و غیره می باشد.در مورد بحث مهلت پرداخت دیه با وکیل در شیراز مشورت نمایید.

بعد از آن که تحقیقات بازپرس کامل شد گزارشی از آن را تهیه کرده و اسناد و شواهد و مدارک را به آن ضمیمه نموده و آن را به دادسرا ارائه می کند . در دادسرا بازپرس و دادیار با مشورت هم راجع به پرونده نتیجه گیری می کنند.

چنان چه به دنبال تحقیقات انجام شده مجرمیت متهم ثابت شد و دلایل و اسناد کافی برای انتساب جرم به او برقرار باشد دادسرا کیفرخواستی صادر کرده و پرونده به دادگاه صلاحیت دار فرستاده می شود. قاضی دادگاه هم با توجه به مدارک ارسال شده و پذیرش آن ها رای نهایی را صادر می کند .

در این مسیر اگر از نظر بازپرس دلایل کافی به منظور اثبات مجرمیت متهم جاری نباشد و اصل عملی که انجام شده جرم تلقی نشود دادسرا تصمیم دیگری اتخاذ می‌کند .

مفهوم قرار :

در مورد مفهوم قرار در قانون اشاره‌ای نشده است. قانون گذار در ماده ی ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف حکم بیان داشته است که اگر نظر دادگاه در مورد ماهیت دعوا و قاطع آن به شکل جزئی و کلی باشد حکم و در غیر این موارد قرار خواهد بود.

پس باید اشاره داشت که قرار دادگاه به رایی اطلاق می شود که این شروطی که در مورد حکم جاری است را دارا نباشد. پس اگر تصمیم و نظر دادگاه واجد این دو خصوصیت باشد حکم خواهد بود. یکی این که تصمیم دادگاه در مورد ماهیت دعوا باشد یعنی تصمیم آن مربوط به اصل اختلاف و دعوای بین اصحاب آن صورت گرفته باشد، دوم این که تصمیم دادگاه دعوای اقامه شده را قطع نماید و خاتمه دهد و پرونده را از دادگاه بیرون بفرستند.

مثلاً اگر یک قاضی به سبب پیچیدگی تخصص یک دعوا از کارشناسی استفاده کند و دستور ارجاع به کارشناسی را بدهد در این صورت قاضی راجع به دعوا حکم صادر نکرده و در حقیقت پرونده از دادگاه بیرون نرفته بلکه دادگاه منتظر دریافت نظر کارشناسی بوده است تا دوباره به آن رسیدگی کند. در این صورت گفته می شود دادگاه قرار کارشناسی صادر کرده نه حکم کارشناسی .

بنابراین از مجموع صحبت هایی که شد می توان نتیجه گرفت که قرار تصمیمی می باشد که دادگاه در خصوص یک پرونده اقامه شده گرفته است. این تصمیم امکان دارد در برخی موارد قاطع دعوا باشد اما در مورد ماهیت دعوا اتخاذ نشده باشد. یا این که امکان دارد راجع به ماهیت دعوا انجام شده باشد اما قاطع آن نبوده است یا هیچ یک از این دو شرط در رای دادگاه برقرار نباشد .

انواع قرار :

اصولا قرارها به دو دسته مقدماتی و نهایی قابل تقسیم بندی هستند. منظور از قرار مقدماتی قرار هایی می باشد که به منظور دادرسی به اسناد دو طرف دعوا و مهیا نمودن مقدمات صدور حکم صادر می گردد. به این قرارها قرارهای اعدادی نیز گفته می شود .مثل قرار رجوع به کارشناسی یا قرار بررسی اصالت سند.

قرارهای نهایی قرار هایی هستند که سبب خاتمه ی انجام تحقیقات مقدماتی و باعث بایگانی شدن پرونده یا فرستاده شدن آن به دادگاه خواهند شد. قرار منع تعقیب در دسته قرارهای نهایی قرار می گیرد. در حقیقت قرار نهایی قراری می باشد که در مورد وقوع جرم اسناد آن و اتهام متهم نظر می دهد و به نوعی سبب خروج دعوا از دایره دادرسی و انتقال آن از یک مرحله به مرحله دیگر خواهد شد.

با این حال قانونگذار تعریف درستی از قرار نهایی نداشته است و این که  در این خصوص قرارهای نهایی چه مواردی را شامل می شود، همواره بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. عده‌ای فقط قرار منع تعقیب و جلب دادرسی و منع تعقیب را قرار نهایی می شناسند. دیگر اشخاص بر موارد ذکر شده قرار عدم صلاحیت را نیز قرار نهایی می دانند. اما در کل قرارهای نهایی شامل قرار منع تعقیب و قرار موقوفی تعقیب و قرار بایگانی پرونده و قرار توقف تحقیقات و قرار حکم جلب به دادرسی می باشد.

مفهوم قرار منع تعقیب :

صدور قرار منع تعقیب به وسیله ی بازپرس و یا دادیار بدین مفهوم است که از دیدگاه مرجع دادرسی اسناد کافی به منظور نسبت دادن جرم متهم جاری نمی باشد و یا اصلاً موضوعی که سبب آن شکایت شده بر اساس قانون جرم انگاری نشده است.

مثلاً شخصی از دیگری  به اتهام کلاهبرداری شکایت می‌نماید اما قادر نیست در دادسرا مانور متقلبانه شخص مزبور را به اثبات برساند. بنابراین برای دادسرا آشکار می شود که شخص با میل خود و دانش راجع به اقدامات شخص دیگر پولش را به او پرداخت کرده و هیچ تقلب و فریبی انجام نداده است. در این خصوص اگر  این امکان وجود نداشته باشد که بتوان اتهام دیگری بر اقدامات شخص نسبت داد دادسرا قرار منع تعقیب را صادر می نماید.

موارد صدور قرار منع تعقیب :

نخستین موضوعی که قرار منع تعقیب راجع به آن صادر خواهد شد عدم جرم انگاری فعل ارتکابی در قانون می باشد. مقصود آن است که عمل انجام شده در قانون جرم نباشد. مثلاً اگر یک فروشنده در مورد تعیین شده در دفتر ثبت اسناد رسمی به منظور تنظیم یک سند انتقال حاضر نشود این عمل انجام شده و بدقولی در قانون جرم انگاری نشده است.

مورد دیگر آن است که عمل ارتکابی جرم تلقی می شود، اما در پرونده‌ای که مورد بررسی و رسیدگی قرار گرفته است ارتکابی انجام نشده مثلاً اتهام آدم ربایی در موضوعی معلوم شود که به دیده خودش بالغ و عاقل بوده و با تصمیم و اختیار خود با شخصی رفته است.

در مورد دیگری که سبب صدور قرار منع تعقیب می‌شود آن است که عملی که از سوی مرتکب اتفاق افتاده و موضوع پرونده قرار گرفته است جرم می باشد اما دلایل کافی به منظور انتساب جرم متهم جاری نیست. مثلاً قتلی اتفاق افتاده و مقتولی هم وجود دارد اما تحقیقات بیانگر آن است که متهم مرتکب آن قتل نشده است.

قرار منع تعقیب و عدم شناسایی متهم :

بر اساس ماده ی ۱۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس این امکان را ندارد به دلیل آن که متهم مشخص نیست یا مخفی شده یا از دسترس خارج است تحقیقات را متوقف کند و قرار منع تعقیب صادر نماید. در مورد جرمی با وجود انجام تحقیقات ضروری مجرم یافته شود و دو سال از از این موضوع بگذرد و دادستان موافقت نماید قرار توقف تحقیقات صادر شده و پرونده به شکل موقت به بایگانی می رود، در این صورت شخص قادر است نسبت به این قرار اعتراض کند و اگر متهم به هر علت یافت شود به دستور دادستان مجدداً تعقیب خواهد شد.

شیوه ی اعتراض به قرار منع تعقیب :

اعتراض به قرار منع تعقیب در دادگاه صلاحیت داری که به جرم رسیدگی می کند صورت می گیرد. بر اساس ماده ی ۲۷۳ قانون آیین دادرسی کیفری از دسته قرارهای صادره از سوی بازپرس که امکان اعتراض دارد قرار منع تعقیب است که فرصت اعتراض به قرار منع تعقیب صادر شده از سوی دادسرا برای اشخاصی که در ایران اقامت دارند ده روز و افرادی که در خارج از کشور هستند یک ماه از زمان ابلاغ است.

بر اساس ماده ی۲۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه در شرایط که اعتراض شاکی به قرار منع تعقیب و موقوفی تعقیب را موجه بشناسد این امکان را دارد که قرار جلب به دادرسی را صادر کند و پرونده دوباره به دادسرا برگردد تا تحقیقات ضروری به منظور تکمیل آن انجام شود وگرنه قرار را تایید می نماید و نظر دادگاه قطعی و غیر قابل اعتراض خواهد بود.

نقض قرار منع تعقیب :

در جایی که دادگاه اعتراض شاکی را موجه بداند و به سبب آن که اتهام بر اساس دلایل موجود در پرونده قابل انتساب به متهم باشد و دادسرا این عنوان را درست نکرده باشد قرار صادر شده  به وسیله دادسرا را نقض نموده و قرار جلب محاکمه را صادر می کند و پرونده به منظور انجام این موضوع به دادسرا بر می گردد.

در این خصوص دادسرا موظف است دستور دادگاه را اجرایی کند و متهم را احضار نموده و با توجه به نظر دادگاه و اتهامی که دادگاه اظهار داشته است به او تفهیم اتهام کند و قرار تامین کیفری اگر ضرورت داشته باشد صادر نموده و آخرین دفاعیات او را بشنود و پرونده با صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست به دادگاه فرستاده می شود.

این نکته را هم باید در نظر داشت که قرار مجرمیت دیگر نیازمند تایید و تصویب دادستان نیست. زیرا دادسرا فقط به نظر دادگاه توجه می‌کند و فقط دلیل مجرمیت متهم را نظر دادگاه می‌شناسد.

اداره حقوقی قوه قضاییه در این خصوص لزومی برای صدور کیفرخواست از طرف دادستان نمی داند. ممکن است این سوال در ذهن ایجاد شود که آیا دادسرا در این خصوص امکان دارد روی نظر خود اصرار ورزد و دوباره قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب را صادر کند. در این مورد رویه قضایی دچار اختلاف بین بازپرس و دادیارآن با قضات دادگاه می باشد.

اما باید در نظر داشت که با عنایت به این که دادسرا در جوار دادگاه فعالیت می کند موظف به پیروی از نظر دادگاه می باشد و این امکان ندارد که در این خصوص مخالفت کند. جز این که علت جدیدی برای صدور قرار به وجود بیاید. مثل این که توبه کند یا شامل عفو گردد.

مقدمه قرار منع تعقیب:

مراجع قضایی ،جهت اتخاذ تصمیم در خصوص پرونده هایی که به آن ها ارجاع می شود ، اقدام به صدور رای می کنند.

، جهت اتخاذ تصمیم در خصوص پرونده هایی که به آن ها ارجاع می شود ، اقدام به صدور رای می کنند .

آرای صادره از مراجع قضایی ، به دو صورت می باشند :

1. حکم :

احکام ، مطابق ماده ی دویست و نود و نه قانون آیین دادرسی مدنی ، در خصوص ماهیت دعوا بوده و قاطع آن می باشد . تنها دادگاه می تواند اقدام به صدور حکم نماید و برای دادسرا ، امکان صدور حکم وجود ندارد .

2. قرار :

در صورتی که رای صادر شده ، فاقد هر دو و یا یکی از این دو ویژگی فوق باشند ، قرار نامیده می شود . امکان صدور قرار هم برای دادگاه و هم برای دادسرا وجود دارد .

انواع قرار :

• قرار اعدادی :

قرار های اعدادی و یا مقدماتی ، قرار هایی هستند که جهت امادگی مرجع قضایی برای خاتمه دادن به رسیدگی صادر می شوند .

مانند قرار کارشناسی

• قرار نهایی :

بر خلاف قرار اعدادی ، قرار نهایی زمانی صادر می شود که رسیدگی و تحقیقات در خصوص موضوع خاتمه یافته باشد .

انواع قرار های نهایی :

قرار های نهایی شامل موارد زیر می شود :

• جلب به دادرسی
• موقوفی تعقیب
• منع تعقیب
• ترک تعقیب

در این مقاله سعی داریم یکی از قرار های نهایی را مورد بررسی قرار داده و به تفاوت آن با سایر قرار های نهایی بپردازیم .

قرار منع تعقیب ، یکی از قرار های نهایی می باشد که مرجع قضایی با صدور این قرار ، رسیدگی و تحقیقات خود را خاتمه می دهد .

این قرار در مرحله ی تحقیقات مقدماتی توسط دادسرا قابل صدور می باشد .

اصولا تحقیقات مقدماتی بر عهده ی دادسرا می باشد اما قانون گذار رسیدگی و انجام تحقیقات مقدماتی برخی از جرایم را به طور مستقیم بر عهده ی دادگاه قرار داده است .

بنابراین دادگاه نیز در مرحله ی تحقیقات مقدماتی می تواند اقدام به صدور قرار منع تعقیب کند .

موارد صدور قرار منع تعقیب :

قرار منع تعقیب ، در دو حالت قابل صدور می باشد .

• در صورتی که پس از بررسی و تحقیقات مرجع قضایی مشخص شود که رفتار و عمل انجام شده ، فاقد عنوان مجرمانه بوده و بنابراین ، متهم قابل مجازات و تعقیب نمی باشد . بنابراین قرار منع تعقیب صادر خواهد شد .
• در صورتی که مرجع قضایی رسیدگی و بررسی لازم را انجام داده اما علی رغم مجرمانه بودن عمل انجام شده ، ادله ی لازم جهت انتساب رفتار مجرمانه به متهم وجود ندارد و بنابراین نمی توان ارتکاب جرم را بدون دلیل به متهم نسبت داد و بنابراین باید قرار منع تعقیب صادر شود .

منظور از ادله ، می ‌تواند اقرار ، شهادت شهود ، امارات قضایی و .. باشد .

حکم برائت و قرار منع تعقیب :

در صورتی که دادگاه در مرحله ی دادرسی و نه مرحله ی تحقیقات مقدماتی ، وجود دو مورد فوق را احراز کند ، نمی تواند قرار منع تعقیب صادر کند و در این صورت باید حکم برائت صادر کند .

احکام و قرار ها  ، اثار متفاوتی دارند مانند امکان اعاده دادرسی و واخواهی تنها از احکام وجود دارد ؛ بنابراین باید به تفاوت حکم برائت و قرار منع تعقیب ،  توجه نمود .

قابلیت اعتراض به قرار منع تعقیب :

این قرار ، به موجب ماده ی دویست و هفتاد قانون آیین دادرسی کیفری ، قابل اعتراض توسط شاکی پرونده می باشد . زیرا ممکن است که با صدور این قرار ، حق  شاکی تضییع شده و بنابراین مجرم ، به مجازات رفتار ارتکابی خود ، محکوم نشود . بنابراین قانون گذار این قرار را قابل اعتراض دانسته است .

مرجع اعتراض به قرار منع تعقیب :

اعتراض به قرار منع تعقیب توسط شاکی ، در دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد ، انجام می گیرد و مطابق ماده ی دویست و هفتاد و یک قانون آیین دادرسی کیفری ، رسیدگی به این قرار در دادگاه ، در جلسه ی فوق العاده به عمل امده و تصمیم دادگاه در این خصوص قطعی می باشد .

در صورتی که قرار منع تعقیب در دادگاه در مرحله ی رسیدگی مقدماتی صادر شده باشد ، برای اعتراض به این قرار ، با توجه به تبصره ی ماده ی ۸۰ قانون ایین دادرسی کیفری ، مرجع صالح به رسیدگی به اعتراض ، دادگاه تجدید نظر استان می باشد .

استثنای قطعی بودن تصمیم دادگاه :

در صورتی که قرار منع تعقیب در جرایم زیر صادر شده باشد ، به علت اهمیت این جرایم ، قانون گذار در قانون ایین دادرسی کیفری ، امکان اعتراض به تصمیم دادگاه در خصوص تایید این قرار ، پیش بینی شده است و شاکی می تواند از تایید قرار منع تعقیب ، در دیوان عالی کشور ، اقدام به فرجام خواهی نماید .

جرایم یاد شده عبارتند از :

• جرایم مستوجب مجازات حبس ابد
• سلب حیات
• قطع عضو
• جنایت عمدی با میزان بیش از یک دوم دیه ی کامل
• جرایم تعزیری درجه ی یک تا سه

مهلت اعتراض :

مطابق ماده ی دویست و هفتاد قانون ایین دادرسی کیفری ، در صورتی که شاکی ، مقیم ایران باشد ، ظرف ده روز و در صورت اقامت در خارج از ایران ،ظرف سک ماه از تاریخ ابلاغ قرار ، امکان اعتراض به قرار منع تعقیب وجود دارد .

تصمیم دادگاه در اعتراض :

در صورت نقض این قرار توسط دادگاه رسیدگی کننده و صدور قرار جلب به دادرسی ، بازپرس مکلف است که متهم را احضار کرده و پس از تفهیم اتهام به او و اخذ اخرین دفاع متهم ، پرونده را جهت رسیدگی ، به دادگاه صالح ارجاع دهد .

ممکن است که دادگاه بدون نقض قرار منع تعقیب ، تحقیقات انجام شده را ناقص تلقی کرده و تکمیل تحقیقات را از مرجع صادر کننده ی قرار درخواست نماید . در این صورت دادسرا موظف است که تحقیقات را مطابق دستور دادگاه ، تکمیل کرده و سپس بدون صدور قرار جدید ، پرونده را به دادگاه ارسال نماید .

تعقیب مجدد :

پس از قطعی شدن قرار منع تعقیب ، مطابق ماده ی دویست و هفتاد و هشت قانون ایین دادرسی کیفری ، اگر صدور این قرار به علت فقدان عنوان مجرمانه  ی رفتار باشد ، امکان تعقیب مجدد متهم وجود نخواهد داشت  ک بنابراین پس از صدور قرار منع تعقیب به علت مجرمانه نبودن رفتار ارتکابی ، دیگر نمی توان علیه متهم به دلیل همان رفتار ،  خواستار تعقیب وی شد .

اگر قرار منع تعقیب ، به علت عدم امکان انتساب جرم به متهم به علت عدم وجود دلایل کافی جهت انتساب جرم به متهم ،  صادر شده باشد ، در صورت کشف دلایل جدید علیه متهم ،  به این صورت رفتار خواهد شد .

• در صورت قطعی شدن این قرار در دادسرا ، پس از کشف دلایل جدید ، دادستان بار دیگر تعقیب متهم را آغاز خواهد نمود .
• در صورت قطعی شدن قرار در دادگاه ، پس از دسترسی و کشف دلایل جدید ، با درخواست دادستان و اجازه ی دادگاه ، بار دیگر متهم تعقیب خواهد شد .

بنابراین ، در صورتی که قرار منع تعقیب به هر علت اعم از عدم اعتراض شاکی ظرف مهلت مقرر  ، در دادسرا قطعی شده باشد ، بدون دخالت دادگاه ، دادستان می تواند تعقیب مجدد متهم را آغاز کند اما در صورت قطعی قرار منع تعقیب در دادگاه ، تعقیب مجدد متهم ، منو ط به تایید و اذن دادگاه می باشد .

تفاوت قرار منع تعقیب و ترک تعقیب :

قرار ترک تعقیب ، در جرایم قابل گذشت صادر می شود .

در این جرایم ، شاکی می تواند از دادستان پیش از صدور کیفر خواست تقاضای صدور قرار ترک تعقیب کند . پس از صدور این قرار شاکی تا یک سال مهلت دارد که تعقیب مجدد متهم را درخواست کند . اما صدور قرار منع تعقیب ، بر خلاف قرار ترک تعقیب ، منوط به تقاضای شاکی نبوده و در صورت وجود شرایط لازم ، توسط مرجع قضایی صادر خواهد شد و هم چنین پس از صدور این قرار ،  تعقیب مجدد متهم جز در موارد خاص دیگر ممکن نبوده و بنابراین با تقاضای شاکی ، تعقیب مجدد صورت نمی گیرد .

تفاوت قرار منع تعقیب و موقوفی تعقیب :

قرار موقوفی تعقیب ، علی رغم شباهت هایی که با قرار منع تعقیب دارو ، دارای تفاوت هایی نیز می باشد .

موارد صدور قرار موقوفی تعقیب ، با قرار منع تعقیب متفاوت بوده و ماده ی ۱۳ قانون ایین دادرسی کیفری ، این موارد را ذکر کرده است . به طور مثال ، نسخ مجازات قانونی ،فوت اضجاب دعوا که البته بهتر است بگوییم فوت متهم چرا که فوت شاکی از موارد صدور قرار موقوفی تعقیب نمیباشد.

با توجه به ماده ی ۱۳ قانون مذکور، در می یابیم که مرجع قضایی در هنگام صدور قرار موقوفی تعقیب ، تنها به صورت شکلی به پرونده رسیدگی کرده و رسیدگی ماهوی به مسئله صورت نگرفته است .

در قرار منع تعقیب ، رسیدگی ماهوی به پرونده انجام گرفته است و سپس با احراز وجود شرایط لازم ، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد .