افترا چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی افترا چیست؟ و شرایط افترا پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه افترا :

جرم افترا در حوزه حقوقی به مفهوم آن است که شخص جرمی را به دیگری نسبت دهد. بی آن که قدرت اثبات آن را داشته باشد.در واقع افتراء یک عمل تهمتی می باشد که تهمت زننده به منظور متهم کردن اشخاص ابزار و وسایل جرم را به شکلی به شخص مربوط می کنند یا در خانه یا در جیب یا در ابزاری که مربوط به آن فرد است جاسازی می نمایند.

بر اساس ماده ی ۶۹۷ قسمت تعزیرات قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر شده است اگر کسی از طریق برگه های چاپی و خطی یا به طریق درست در روزنامه و جراید یا سخنرانی در مجامع یا به هر طریق دیگری به شخصی موضوع را به طور صریح نسبت دهد یا آن را انتشار دهد که بر اساس قانون آن موضوع جرم تلقی شود و نتواند به درستی آن اسناد را به اثبات برساند، جز در جایی که سبب حدی باشد به یک ماه تا یک سال زندان و تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آن ها بر اساس هر مورد محکومیت می یابد.

به علاوه با توجه به ماده ی ۶۹۹ قانون مذکور اگر کسی به شکل آگاهانه و عمدی با نیت متهم نمودن شخص دیگری ابزار و وسایل جرم یا چیزهایی که یافتن آن در تصرف یک شخص سبب اتهام او می گردد بدون آگاهی آن فرد در خانه یا محل کار یا جیب یا وسایلی که به او تعلق دارد جا دهد یا پنهان کند یا به شکلی مربوط به او معرفی کند

بر اثر این کار شخص مسئول تعقیب گردد بعد از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت قطعی آن فرد مرتکب به زندان از شش ماه تا سه سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکومیت می یابد.

ملاک مجرم شناخته شدن انتساب دهنده ارتکاب جرم به شکل عالمانه و عامدانه می باشد. بدین مفهوم که مفتری به عنوان مجرمانه آن چیزی که نسبت می‌دهد آگاهی داشته باشد و به صورت عمدی عمل افترا را انجام دهد.

انواع جرم افترا :

افترا به دو شکل قولی و رفتاری قابل تقسیم بندی می باشد. افترای گفتاری انتساب جرمی به دیگران به شکل لفظی یا به واسطه برگ های چاپی و سخنرانی در مجامع میباشد. افترای رفتاری هم هنگامی انجام می‌شود که مفتری به نیت اتهام اشخاص، ابزار و وسایل جرم را در خانه و جیب یا محل کار فرد جا دهد به شکلی که وجود آن ابزار و وسایل سبب تعقیب کیفری شخص شود.

‏ شرایط تحقق افترا :

انتشار یکی از نکات مهم در تحقق جرم افترا انتشار آن می باشد. در حقیقت چنان چه شخصی نوشتاری را که مفاد آن انتساب جرمی به دیگری باشد را آماده کند و در نزد خود نگهداری نماید یا از انتشار آن مانع گردد مرتکب جرم افترا نگردیده استو یکی از نکات بسیار مهم در جرم افترا آن است که افترا هنگامی به وجود می آید که مفتری جرمی را به طور صریح به شخص دیگر نسبت دهد.

در واقع رفتار مورد انتساب باید بر اساس قانون حدود و قصاص و دیات تعزیرات جرم انگاری شده باشد. پس انتساب رفتارهای خلاف یا ناهنجار که جرم انگاری در قانون نشده است را نخواهد بود. مانند بی حیا و بی نظم بی انضباط. به دلیل آن که این موضوع جرم انگاری نشده و مصداق جرم افترا نیست.

اگر جرم افترا به اثبات برسد و در حقیقت مفتری قادر نباشد موضوع نسبت داده را ثابت کند قانون برای مفتری مجازات در نظر گرفته است. در ماده های ۶۹۷ و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی راجع به افترای گفتاری به جز در موضوعات تهمت های ناموسی که سبب مجازات حدی است برای شخص مفتری زندان از یک ماه تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق در نظر گرفته است. مجازات افترای فعلی نیز زندان از شش ماه تا سه سال  و تا۷۴ ضربه شلاق می باشد.

انتساب جرم دیگری :

بر اساس ماده ی ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی به شکل کلی از انتساب جرم به دیگری نسبت دادن رفتاری که جرم نبوده صحبت کرده است.

این در شرایطی است که انتساب رفتاری که بر خلاف شرع یا شان یا حتی سبب پیگیری اداری و انتظامی باشد سبب محکومیت مرتکب با عنایت به ماده فوق نمی شود. نکته دیگری که باید به آن دقت داشت آن که ذکر کلمه ی کسی فقط راجع به افراد حقیقی می باشد و افراد و اشخاص حقوقی را در بر نخواهد گرفت.

صراحت افترا :

مفهوم آن است که مرتکب باید موضوع را به طور صریح نسبت بدهد که بر اساس قانون آن موضوع جرم تلقی شود و ضرورتی ندارد که مرتکب ویژگی های دقیق از جرم را ابراز کند. بلکه همین که به طور آشکار بگوید فلانی سارق و دزد است یا  قاتل است کافی است. اما استفاده از کلمات عامیانه مثل جانی و بزهکار و غیره به منظور انتساب جرم افترا کفایت نمی‌کند بلکه امکان دارد سبب تحقق جرم توهین گردد.

ناتوانی مفتری از اثبات درستی افترا :

اگر مفتری قادر باشد درستی اظهارات خود راجع به ارتکاب جرم از طرف شخص مورد اتهام ثابت کند دیگر افترا زننده نیست و مجازات نمی‌شود.

ارکان جرم افترا :

-جرم افترا از سوی مفتری باید به شکل صریح و واضح  به دیگری انتساب یابد.

-آن جرم موضوعی پوچ و واهی باشد. یعنی از تخیلات ذهن شاکی بر آمده باشد.

– مفتری با هدف زیان وارد کردن و حتی آبرو حیثیت آن را به شخص دیگر منتسب کند.

نسبت دهنده یعنی شاکی قادر نباشد صحت موضوع را که به دیگری انتساب داده است در مرجع صلاحیت دار کیفری به اثبات برساند. این نکته را هم باید یادآور شد چنان چه شخصی از روی خشم و عصبانیت و غضب به دیگری مثلا دزدی و کلاهبرداری بدهد دیگران موضوع توهین خواهد بود و افترا نیست .

برای این که موضوع روشن‌تر شود مثالی را شرح می دهیم مثلاً فرد الف ادعا دارد که شخص ب اتومبیل او را ربوده است و پرونده موضوع بعد از ملاحظه رایج قضایی با صدور قرار منع پیگیری و حکم برائت قطعی پایان گرفته است. آیا در این خصوص شاکی در جایگاه مفتری امکان تعقیب کیفری را دارد؟ در این خصوص چند فرض را باید در نظر داشت.

-یکی  این که شاکی در واقع خودرویی را در اختیار داشته که به اثبات رسیده است و  به طور قطع ربوده شده و صاحب مال با اسباب و توضیحاتی که  در نظر داشته به این مطلب رسیده که شخص ب آن را بوده است و این موضوع در دادگاه هم اثبات می شود که در این خصوص شاکی مفتری نخواهد بود.

فرض دوم آن است که امکان دارد اتومبیل شاکی در حقیقت ربوده شده باشد اما شخص ب آن را نرباید بلکه فرد دیگری آن را سرقت کرده باشد. در این خصوص شاکی به سبب آن که چاره‌ای جز شکایت نداشته و قصد او هم دادخواهی بوده نه چیز دیگر مفتری نیست.

سوم آن که امکان دارد خودرو شاکی اصلاً سرقت نشده یا در اصل خودرویی دارا نبوده که ربوده شود. اما جرم سرقت را به شخص دیگر نسبت می‌دهد و از او  شکایت  می کند.

در  این خصوص او در جایگاه متخلف امکان تعقیب و پیگیری  در قالب جرم افترا خواهد داشت. شاکی در این باره نیت ضرر زدن به دیگری و بر خلاف حقیقت و با هدف آبرو بردن شخص دیگر شکایت نموده و هدف او دادخواهی نیست.

هنگامی که شاکی  و نسبت دهنده جرم موضوع واهی و از خود در آوردی را که در اصل و حقیقت اتفاق نیفتاده است عمداً به دروغ برای ضرر رساندن به شخص دیگر و با آگاهی و اطلاعات به دروغ بودن آن و نیز سوء نیت خاص به شخص دیگر نسبت می‌دهد مفتری تلقی می‌شود.

بسیار روشن است که چنان چه شاکی بر اثر یک اشتباه قابل چشم‌پوشی موضوع را به دیگری نسبت دهد و به تصور این که آن چه را که می نویسد یا نقل می کند در واقع اتفاق افتاده و درست است مسئولیت نخواهد داشت.

عنصر روانی افتراء :

به منظور تحقق جرم افترا رفتاری باید  شخص دارای سوء نیت باشد و مرتکب با عنایت به ماده ی ۶۹۹ افترای خود را به شکل عمدی و آگاهانه به قصد اتهام دیگری ارتکاب نماید. در این خصوص باید چند نکته را مدنظر داشت.

مرتکب در اقدام خود باید قصد و عمد را داشته باشد و بر اثر مصرف مشروبات الکلی و بیهوشی و مواردی از این قبیل مرتکب افترا نشود. دوم این که با عنایت به این موضوع که ذکر افترا در ماده ی مذکور درج شده است مرتکب باید از ماهیت اتهام آور بودن  و وسایل و  ابزار آگاه باشد و سوم این که مرتکب باید حتما واجد سوء نیت خاص باشد یعنی هدف و اتهام شخص دیگر باشد. 

 تفاوت افترا و توهین و قذف :

-توهین :

وقتی کسی به دیگری توهین می کند نسبت دادن موضوعیت ندارد. توهین در لغت از ریشه وهن است و به معنای رفتاری ناپسند می باشد که باعث اذیت فرد دیگر می گردد. روشن است که هر چه شخصی که به او توهین شده است از مقام اجتماعی بالاتری بهره مند باشد او هم جرم سنگین‌تری تلقی می شود به همین علت توهین به مقامات دولتی مجازات شدیدتری را نسبت به افراد عادی در بر خواهد داشت.

در ایران با توجه به این که بالاترین مقام سیاسی و شرعی مقام رهبری می باشد توهین به او با بقیه توهین ها فرق دارد و چنان چه در ماده ۵۱۴ قانون است اگر کسی به مقام امام خمینی رضوان الله علیه یا مقام رهبری اهانت نماید از ۶ ماه تا ۲ سال به حبس محکوم می شود.

-افتراء :

افترا در مفهوم لغوی از ریشه فرای به مفهوم انتساب دزدی کلاهبرداری و غیره میباشد که هر یک از این نسبت ها عنوان مجرمانه ای در قانون دارند. اگر کسی از طریق برگ های چاپی یا خطی یا ثبت در روزنامه و نشریات و یا سخنرانی در جمع یا به هر طریق دیگری امری را به او انتساب نماید یا این که آن را نشر دهد که برابر قانون آن امر جرم باشد.

اما این امکان را نداشته باشد که با اسنادی که ارائه می کند صحت نسبت خود را اثبات نماید اگر در موردی که باعث مجازات حدی می باشد در غیر ان به یک ماه تا یک سال  حبس  و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود .

 قذف :

بر اساس ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی نسبت دادن زنا یا لواط به هر فردی حتی میت می باشد بنابراین اگر مرد یا زنی به مرد یا زن دیگر نسبت زنا یا لواط بدهد ولی نتواند در محضر دادگاه آن را ثابت کند این اقدام جرم و مستوجب مجازات حد قذف  می باشد.

وقتی این عمل جرم محسوب می شود که آنچه بیان شده و نسبت داده شده است شفاف بوده و نامبهم نباشد و قاذف هم نسبت به معنای آن چه در لفظ گفته است است آگاهی کامل داشته باشد و قصد او نسبت دادن آن اصطلاح باشد حتی اگر مفهوم آن را نداند. عمل قذف  می تواند گفتاری یا نوشتاری در فضای مجازی محرز شود.