اعتبار امر مختومه ی کیفری چیست؟

وب سایت حقوقی دادیار به معرفی و بررسی تخصصی اعتبار امر مختومه ی کیفری چیست؟و شرایط اعتبار امر مختومه ی کیفری پرداخته تا بهترین نحو شما را از حق و حقوقتان آگاه سازد.

مقدمه اعتبار امر مختومه ی کیفری :

به طور کلی هر رفتار که شامل فعل یا ترک فعل می شود اگر در قانون جرم انگاری شده باشد باعث مجازات خواهد بود .در حقیقت زمانی که جرمی  رخ می دهد  شخصی که مرتکب انجام شده بر اساس قانون مورد محاکمه قرار می‌گیرد.

اقامه ی دعوا نیز حق قطعی هر شخص در قانون می‌باشد. اما اگر در مورد موضوعی از طرف دادگاه رای قطعی صادر گردد که یکی از طرفین راجع به آن اعتراض کند قانون گذار شیوه‌های مختلف اعتراض به آرا از سوی دادگاه را برشمرده است .

در این میان قاعده ای تحت عنوان اعتبار امر مختومه یا اعتبار امر قضاوت شده نیز جاری می باشد که بر طبق این اصل چنان چه دعوایی اقامه شود و رای نسبت به آن صادر گردد همان اشخاص قادر نیستند مجدداً برای اعتراض به حکم صادر شده همان دعوا را دوباره اقامه کنند.

این را هم باید یادآور شد که اعتبار امر مختومه هم در دعاوی کیفری و هم دعاوی حقوقی قابل اعمال است. در بند ۶ ماده ی ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی اعتبار امر مختومه در شکل یکی از ایرادات دادرسی بیان شده است که خوانده قادر است به آن استناد کند و با ثبوت آن دعوای مزبور با قرار رد دعوا روبرو می شود.

مفهوم اعتبار امر مختومه :

مختومه در لغت به معنای پایان گرفتن است.  مفهوم حقوقی امر مختومه نیز از مفهوم لغوی آن گرفته شده است. در حوزه حقوقی موضوع مختومه یعنی امری که در دادگاه مورد دادرسی واقع شده و راجع به آن حکم نیز صادر گردیده است.

وقتی در مورد عنوانی در مرجع قضایی حکم صادر می گردد بدین مفهوم است که این موضوع یک بار تشریفات قضایی را سپری کرده و موضوع مورد ملاحظه قرار گرفته و تعیین تکلیف شده و وقت دادگاه را به خود مشغول کرده است.

بنابراین رسیدگی دوباره به این موضوع اتلاف وقت برای مرجع قضایی تلقی می شود.  اصل بر آن است که وقتی به موضوعی در محکمه دادرسی می‌شود همه ی ابعاد موضوع مورد دادرسی واقع گردد و نیز اصل بر آن است که موضوع مربوطه بدون هیچ نقصی بررسی و ملاحظه شده و حکمی که صادر گردیده و تحقیقات و بررسی‌های همه بعدی انجام شده است و به همین سبب نیازمند رسیدگی دوباره نمی باشد.

شرایط صدور اعتبار امر مختوم :

وقتی موضوعی دارای اعتبار امر مختومه می‌شود که شرایطی را در بر داشته باشد و بی ان که این شرایط ضروری در آن موضوع رصد شود امکان دارد که مجددا رسیدگی شود و اعتبار امر مختومه نداشته باشد.

بسیار روشن است که هر حکمی از دادگاه صادر می گردد دارای اعتبار امر مختومه نمی باشد و باید واجد شرایطی بوده تا این عنوان را از آن خود کند و باید سه شرط را دارا باشد تا اعتبار امر مختومه به آن اطلاق شود.

در واقع وجود این سه شرط نمایان گر آن هست که امر  مذکور در گذشته مورد بررسی قرار گرفته و به همین سبب نیازمند رسیدگی دوباره نمی باشد.

وحدت اصحاب دعوا :

نخستین شرط آن که در اختلافی که در دادگاه مورد رسیدگی قرار گرفته و راجع به آن رای صادر شده است باید طرفین دعوا یکسان و واحدی را در بر داشته باشد

وحدت  سبب دعوا :

دومین شرط سبب و علت دعوای آن موضوع می باشد که طرفین دعوا از آن منظور دعوا را اقامه کرده اند. این موضوع در امور مدنی و کیفری با هم فرق می کند. خواسته ی طرفین دعوا در امور مدنی امکان دارد موضوعاتی مثل مطالبه ی مال قیمی یا مثل مال باشد و در موضوعات کیفری امکان دارد موضوعی باشد که فرد به سبب آن مورد پیگیری واقع می شود.

وحدت موضوع دعوا :

مهم ترین اصل در رسیدگی به دعوا موضوع دعوا بوده و اصل بر آن است که هر موضوعی یک دفعه امکان اقامه در دادگاه را خواهد داشت و اگر مورد ملاحظه قرار بگیرد دیگر نباید دوباره اقامه  شود .

اگر دعوایی  در دادگاه مطرح شود که دعوای مذکور قبلاً اقامه شده باشد و با دعوای پیشین دارای طرفین دعوا یکسان و علت یکسان و موضوع یکسان باشد و این سه شرط را با هم جمع کند عنوان اعتبار امر مختومه را دریافت می‌کند و اگر هم ادغام شود دادگاه آن را رد می‌کند.

این نکته را نیز باید در نظر داشت که موضوعی که مورد بررسی قرار می‌گیرد ضرورتاً باید در مورد آن رای قطعی صادر گردد و اگر موضوعی در دادگاه مورد دادرسی قرار بگیرد و راجع به آن حکم قطعی صادر نگردد عنوان اعتبار امر مختومه را نخواهد داشت.

فلسفه ی اعتبار امر مختومه :

قبلا هم اشاره   که اعتبار امر مختومه بدان مفهوم است که وقتی حکم در یک دادگاه نهایی و قطعی می‌شود دیگر این امکان میسر نیست که دوباره راجع به دعوای مذکور به وسیله ی خواهان قبلی علیه خوانده ای قبلی اقامه دعوا شود. یکی از دلایل وجود این اصل مهم و پر اهمیت پیشگیری از هرج و مرج و بی‌نظمی در نظام قضایی بوده است.

فرض کنید در یک فرض بعد از گذشت مدت ها و با سعی و تلاش قاضی رای صادر شود چنان چه شخصی که به ضرر او رای صادر شده است تمایل داشته باشد که این مراحل را دوباره تکرار کند، سبب بروز مشکلات در نظام قضایی کشور از جمله تلف نمودن وقت مراجع قضایی و هزینه های غیر لازم در خصوص دعاوی خواهد شد.

به علاوه اصل بر آن است که در هر دعوایی که در دادگاه اقامه می شود قاضی از همه ی قدرت علمی خود در خصوص پرونده ی حقوقی و کیفری بهره می‌برد. بنابراین رای به درستی و صحیح صادر شده است و اقامه ی دوباره ی دعوا ضرورتی ندارد.

استناد قانونی اعتبار امر مختومه :

اعتبار امر مختومه یا به بیانی اعتبار امر قضاوت شده در قانون صراحتاً ذکر شده است. بر اساس ماده ی ۸۴ قانون آیین دادرسی در دادگاه عمومی و انقلاب در حوزه مدنی که در سال ۱۳۷۹ به تصویب رسیده است.

بدین موضوع اشاره گردیده است در بند ۶ ماده ی ۸۴ مقرر شده که چنان چه دعوایی از طرف خواهان دعوا قبلاً اقامه شود بین همان خواهان و خوانده یا افرادی که اصحاب دعوا نماینده ی قانونی آن ها هستند اقامه گردیده باشد و باعث صدور حکم قطعی شود دیگر امکان طرح مجدد را ندارد.

استثنا بر اصل اعتبار امر مختومه :

هر اصلی که در حقوق وجود دارد عموماً به شکل مطلق نیست و استثنایی بر آن ایراد می‌شود. اعاده ی دادرسی یک استثنا بر اصل اعتبار امر قضاوت شده تلقی می‌شود. اما باید در نظر داشت اعاده ی دادرسی به مفهوم بازگشت دادرسی است. بازگشت دادرسی به سبب خلاف اصل نبودن قانونگذار آن را در موارد به خصوص قبول کرده است.

پس از علل اعاده دادرسی انحصاراً در قانون ذکر شده و از هر نظر این امکان وجود ندارد که از این نهاد بهره برد. چنان چه موجری اقدام به مطالبهی یک دوره اجاره‌بها نموده باشد و محکوم به بی حقی شود برای دریافت دوره ی دیگر اجاره بها باز هم می‌تواند طرح دعوا نماید. این موضوع از موضوعات اعتبار امر مختومه نیست. زیرا شرط اعمال اعتبار امر مختومه وحدت موضوع می باشد.

اعتبار امر مختومه در قرارهای دادسرا :

قرار موقوفی تعقیب :

برخی اوقات وقتی از یک جرم شکایت صورت می گیرد امکان دارد تعقیب جرم متوقف گردد. یعنی فرد امکان محاکمه نداشته باشد. مثلاً متهم فوت کند یا قانون نسخ شود یا مجرم توبه کند یا مجرم تبرئه شود یا اعتبار امر مختومه یابد. در این خصوص بعد از اعتراض چنان چه این قرار باز مورد تصویب قرار بگیرد امکانش بررسی مجدد وجود ندارد و قرار موقوفی تعقیب اعتبار امر مختومه خواهد داشت.

قرار منع تعقیب :

برخی اوقات وقتی از جرمی شکایت می شود امکان دارد دادسرا آن را جرم نداند. مثل تخریب مال غیر عمدی در این خصوص قراری تحت عنوان قرار منع تعقیب از سوی دادگاه صادر می‌شود.

این قرار می تواند مورد اعتراض قرار بگیرد و چنان چه اعتراض صورت گرفت و همه ی مراحل سپری شد و مورد تصویب واقع گردید اعتبار امر مختومه می‌یابد. بنابراین خواهان می‌تواند شکایتی را نسبت به همان شخص مجددا اقامه کند. در مقاله اعتراض به قرار نهایی توضیحاتی آورده شده است که شاید برای شما مفید باشد.

برخی اوقات امکان دارد دادسرا قرار منع تعقیب را صادر کند. اما از آن جهت که دلایل کافی وجود ندارد مجددا مورد بررسی قرار گیرد. چنان چه شخص دیگری جهت جدیدی را ارائه داد رای اعتبار امر مختومه نخواهد داشت و امکان شکایت دوباره وجود دارد.

وکالت در اعتبار امر مختومه :

اعتبار امر مختومه در دسته ای از دعاوی امکان دارد که شرایط اعتبار امر مختومه را دارا باشد اما شامل آن نخواهد شد و به سبب تغییر و تحولات اوضاع و یا به سبب حادث شدن موضوعاتی اعتبار امر مختومه را نیابد.

بنابراین در هر پرونده باید موضوع به شکل مستقل و جداگانه بررسی شود و در این موارد بهتر است که از مشاوره با یک وکیل خبر بهره گرفت که بر موضوعات حقوقی و کیفری به خصوص اعتبار امر مختومه اشراف دارد. از آن جایی که اعتبار امر مختومه با آن معنا است که پرونده که در دادگاه رسیدگی شده و حکم نسبت به آن صادر شده برای دفاع دوباره نمی توان همان دعوا را اقامه نمود.

جز این که دلایل جدیدی ابراز شود. برای به دست آوردن دلایلی جدید و گریز از دعوا باید از مشاوره ی یک وکیل استفاده کرد تا بتوان از آن دعوا پیروز بیرون آمد. اما راه اعاده دادرسی هم در این خصوص باز است و می‌توان از این راه هم اقدام  نمود.